Anasayfa
tarafından Jawsfilminde başrol, insan yiyen bir köpekbalığıydı. Filmin gösteriminin ardındanköpekbalıklarının ara sıra plajların yakınına geldiği Kaliforniya sahillerindeyüzmeye gelenlerin sayısında belirgin bir düşüş oldu. Yapılan hesaplamalar göre, yüzücülerden birköpekbalığına yakalanmaları ihtimali, sahile gelirken yolda trafik kazasındaölme risklerinden çok daha azdır. İnsanlar olguları dikkate almazlar- en yoğunizlenim bırakan ya da akıllarına ilk gelen şeylere göre davranırlar.
Yukarıdaki alıntı Stuart Sutherland’ın İrrasyonel kitabındandır. Bulunabilirlikhatasının en bariz şekilde örneklendiği gerçek yaşamdan bir alıntıdır. Buhikayenin bize anlattıkları ile Türkiye’nin finansal piyasasının nedengelişmediğini açıklamaya çalışacağım.
Tarihte karşılaştığımız ekonomikve sosyal krizler derini günümüzde tüm etkileri ile görmekteyiz. Tefecilikolaylarının ayyuka çıktığı 1950’lerden 1980’lere zamanlardan kalan faiz kavramıtamamen yanlış bir izlenim bırakmıştır. Halkı güncel dille kandırarak ve zordurumlarından faydalanarak faiz adı altında müthiş bir borç batağına sokanlarile bankacılık sektörü tamamen farklıdır. Bunun yanı sıra bankerlerin inanılmaz bir hızda arttığı 1980’lerdensonraki yıllarda ve düşüşlerinin yarattığı sosyolojik etkileri güven konusundagörebiliyoruz. Yüksek faiz oranı vaat eden kişiler (bankerler) ve holdingler(saadet zincirleri) kötü yönetim veya fısıltı gazeteleri sayesinde arkalarında büyük bir enkaz bırakarakbatmışlardır. Bankerlerimiz halk arasında çıkan, batıyorlar paralarınızıkurtarın dedikoduysa yerle bir olmuştur ve çoğu insanımızın yatırımlarıbuharlaşmıştır. Holding batışlarında ise kötü yönetimin tüm yönlerini açıkçagörmekteyiz. Aile şirketi şeklinde kurulan bu yapılanmalar yöneticileriniaileden bireyleri seçiyorlardı ve yatırım konusunda olsun başka bir işe girmeolayında olsun aşırı derecede amatördüler. Peş peşe yapılan hatalardan vezararlardan sonra aynı şekilde özellikle yurtdışında çalışan vatandaşlarımızhem ülkelerine küstü hem de yıllarca biriktirdikleri yatırımları yok oldu. 2001krizi ise aynı şekilde bir güven depremine ve özellikle finans piyasasındankaçınmalara neden oldu. Her defasında insanlar yanı başlarında böyle örneklerikolaylıkla bulabildiği için daha temkinli davrandılar veya hiç yer almamaya başladılar.
Günümüzde ülkemiz girişimciaçısından büyük bir fakirlik çekiyor. Anadolu kaplanları adı verilen KOBİ’lerher ne kadar bir kıvanç kaynağımız olsa da büyüme konusunun yanı sıra çoğalmakonusunda da sıkıntı çekmekteler. Yerel olmanın veya kalmanın sürekliliğinönünde büyük bir engel olmasına rağmen bir çekingenlik piyasalarımıza karabulut gibi çökmüştür. Bunun temel nedenleri ise öncelikle bankaların uyguladığıyüksek faizlerdir. Özellikle son yıllarda bankaların büyümesi bir balonniteliğindedir. Çünkü bizim bankalarımız özel kesime değil tam garanti verenkamu sektörünü finanse etmektedir. Ve maalesef kamu sektörünün borçlanmaihtiyacının fazla olmasından dolayı yüksek tutulan faizler bu gidişatı cazipkılmaktadır. Diğer neden ise bankaların yüksek bedelli teminat istemeleri veözellikle uyguladıkları yüksek faizlerdir. Böyle bir durum dış finansman almayıhem zorlaştırmakta hem tehlikeli kılmakta hem de bu yazının konusu olan yanlışizlenimlerin birleşimi zorlaştırmaktadır. İnsanlarımızın risk alma konusundageçmişte yaşadıkları olumsuz olaylar geleceğimizi de etkilemektedir.
Halkımız finansal piyasalardanuzak durmakta ve bu boşluğu yabancı yatırımcılar doldurulmaktadır. Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelergelişmiş ülkelerin %95’inden fazlasını kapsarken ülkemizde bu oran dahayüksektir (%98). Buradan çıkarabileceğimiz sonuç ise şüphesiz KOBİ’lerin büyüme konusunda sorunyaşadıklarıdır. Aynı zamanda yeni kurulan bir işletmenin (özellikle küçükse)büyük oranlarda 4 yıl içinde battığı düşünülürse sorunun boyutları gözlerönündedir. Piyasa da kalıcı olmanın gümrük duvarlarının açılması ve dışa açılımkararları (24 Ocak) ile daha da zor hale geldiği ortadadır. Tüm bu olumsuztabloların yanına bulunabilirlik hatasını koyduğumuz zaman durum daha da içindençıkılmaz bir hal almaktadır.
Bu girdaptan kurtulmak için :
Devletin kaynaklarına başvurmak gerekecektir. Devletbankaları ile düşük faizli ve uzun vadeli krediler verilmesi atılabilecek ilkadımdır.
Reklamlar ile başarı olmuş girişimciler medya önüneçıkarılabilir. Örnek tablolar tabuların yıkılmasına ve risk alma konusunda dahacesaretli olmaya yardımcı olabilir.
Devletin yatırım desteklerini arttırması ve teşviklerinolanaklarının iyileştirilmesi şeklinde uygulamalara gidilebilir. Neredeyse ülkemizdeçoğu bölgede yatırım destekleri vardır. Fakat yetersizlik, bilgisizlik vekolektif ruh eksikliğinden dolayı beklenen verim alınamamıştır. Daha tanıtıcıve bundan daha önemlisi daha cesaretlendirici teşvikler yanlış izlenimlerigiderecektir.
Son olarak Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulduğu zamanlarda kiinsanlarımızda olan özgüvenin yeniden kazanılması için milli bir bilinçoluşturulmalıdır. Zamanla yaşanan ekonomik bunalımlar insanların gelecekkaygısını arttırmış. Bunun yanı krizlerin yarattığını psikolojik yanlışizlenimler güven ve özgüveni aşırı derecede yıpratmıştır.
Yanlış izlenimler irrasyonel kararlara neden olmaktadır.İnsanlar tüm seçenekleri düşünerek en optimum kararı almak varkenbulunabilirlik hatasına düşerek irrasyonel seçimler yapmaktadır. Tüm bunlarinsanın psikolojik özellikleridir ve çoğu insan bunların farkında biledeğildir. Bu yazı sadece bir özelliği dışa vurmuştur. Örnek alınan kitapta bunabenzer irrasyonel kararlar almamıza neden onlarca özellik sıralamaktadır.
Yukarıdaki alıntı Stuart Sutherland’ın İrrasyonel kitabındandır. Bulunabilirlikhatasının en bariz şekilde örneklendiği gerçek yaşamdan bir alıntıdır. Buhikayenin bize anlattıkları ile Türkiye’nin finansal piyasasının nedengelişmediğini açıklamaya çalışacağım.
Tarihte karşılaştığımız ekonomikve sosyal krizler derini günümüzde tüm etkileri ile görmekteyiz. Tefecilikolaylarının ayyuka çıktığı 1950’lerden 1980’lere zamanlardan kalan faiz kavramıtamamen yanlış bir izlenim bırakmıştır. Halkı güncel dille kandırarak ve zordurumlarından faydalanarak faiz adı altında müthiş bir borç batağına sokanlarile bankacılık sektörü tamamen farklıdır. Bunun yanı sıra bankerlerin inanılmaz bir hızda arttığı 1980’lerdensonraki yıllarda ve düşüşlerinin yarattığı sosyolojik etkileri güven konusundagörebiliyoruz. Yüksek faiz oranı vaat eden kişiler (bankerler) ve holdingler(saadet zincirleri) kötü yönetim veya fısıltı gazeteleri sayesinde arkalarında büyük bir enkaz bırakarakbatmışlardır. Bankerlerimiz halk arasında çıkan, batıyorlar paralarınızıkurtarın dedikoduysa yerle bir olmuştur ve çoğu insanımızın yatırımlarıbuharlaşmıştır. Holding batışlarında ise kötü yönetimin tüm yönlerini açıkçagörmekteyiz. Aile şirketi şeklinde kurulan bu yapılanmalar yöneticileriniaileden bireyleri seçiyorlardı ve yatırım konusunda olsun başka bir işe girmeolayında olsun aşırı derecede amatördüler. Peş peşe yapılan hatalardan vezararlardan sonra aynı şekilde özellikle yurtdışında çalışan vatandaşlarımızhem ülkelerine küstü hem de yıllarca biriktirdikleri yatırımları yok oldu. 2001krizi ise aynı şekilde bir güven depremine ve özellikle finans piyasasındankaçınmalara neden oldu. Her defasında insanlar yanı başlarında böyle örneklerikolaylıkla bulabildiği için daha temkinli davrandılar veya hiç yer almamaya başladılar.
Günümüzde ülkemiz girişimciaçısından büyük bir fakirlik çekiyor. Anadolu kaplanları adı verilen KOBİ’lerher ne kadar bir kıvanç kaynağımız olsa da büyüme konusunun yanı sıra çoğalmakonusunda da sıkıntı çekmekteler. Yerel olmanın veya kalmanın sürekliliğinönünde büyük bir engel olmasına rağmen bir çekingenlik piyasalarımıza karabulut gibi çökmüştür. Bunun temel nedenleri ise öncelikle bankaların uyguladığıyüksek faizlerdir. Özellikle son yıllarda bankaların büyümesi bir balonniteliğindedir. Çünkü bizim bankalarımız özel kesime değil tam garanti verenkamu sektörünü finanse etmektedir. Ve maalesef kamu sektörünün borçlanmaihtiyacının fazla olmasından dolayı yüksek tutulan faizler bu gidişatı cazipkılmaktadır. Diğer neden ise bankaların yüksek bedelli teminat istemeleri veözellikle uyguladıkları yüksek faizlerdir. Böyle bir durum dış finansman almayıhem zorlaştırmakta hem tehlikeli kılmakta hem de bu yazının konusu olan yanlışizlenimlerin birleşimi zorlaştırmaktadır. İnsanlarımızın risk alma konusundageçmişte yaşadıkları olumsuz olaylar geleceğimizi de etkilemektedir.
Halkımız finansal piyasalardanuzak durmakta ve bu boşluğu yabancı yatırımcılar doldurulmaktadır. Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelergelişmiş ülkelerin %95’inden fazlasını kapsarken ülkemizde bu oran dahayüksektir (%98). Buradan çıkarabileceğimiz sonuç ise şüphesiz KOBİ’lerin büyüme konusunda sorunyaşadıklarıdır. Aynı zamanda yeni kurulan bir işletmenin (özellikle küçükse)büyük oranlarda 4 yıl içinde battığı düşünülürse sorunun boyutları gözlerönündedir. Piyasa da kalıcı olmanın gümrük duvarlarının açılması ve dışa açılımkararları (24 Ocak) ile daha da zor hale geldiği ortadadır. Tüm bu olumsuztabloların yanına bulunabilirlik hatasını koyduğumuz zaman durum daha da içindençıkılmaz bir hal almaktadır.
Bu girdaptan kurtulmak için :
Devletin kaynaklarına başvurmak gerekecektir. Devletbankaları ile düşük faizli ve uzun vadeli krediler verilmesi atılabilecek ilkadımdır.
Reklamlar ile başarı olmuş girişimciler medya önüneçıkarılabilir. Örnek tablolar tabuların yıkılmasına ve risk alma konusunda dahacesaretli olmaya yardımcı olabilir.
Devletin yatırım desteklerini arttırması ve teşviklerinolanaklarının iyileştirilmesi şeklinde uygulamalara gidilebilir. Neredeyse ülkemizdeçoğu bölgede yatırım destekleri vardır. Fakat yetersizlik, bilgisizlik vekolektif ruh eksikliğinden dolayı beklenen verim alınamamıştır. Daha tanıtıcıve bundan daha önemlisi daha cesaretlendirici teşvikler yanlış izlenimlerigiderecektir.
Son olarak Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulduğu zamanlarda kiinsanlarımızda olan özgüvenin yeniden kazanılması için milli bir bilinçoluşturulmalıdır. Zamanla yaşanan ekonomik bunalımlar insanların gelecekkaygısını arttırmış. Bunun yanı krizlerin yarattığını psikolojik yanlışizlenimler güven ve özgüveni aşırı derecede yıpratmıştır.
Yanlış izlenimler irrasyonel kararlara neden olmaktadır.İnsanlar tüm seçenekleri düşünerek en optimum kararı almak varkenbulunabilirlik hatasına düşerek irrasyonel seçimler yapmaktadır. Tüm bunlarinsanın psikolojik özellikleridir ve çoğu insan bunların farkında biledeğildir. Bu yazı sadece bir özelliği dışa vurmuştur. Örnek alınan kitapta bunabenzer irrasyonel kararlar almamıza neden onlarca özellik sıralamaktadır.
