Anasayfa
tarafından Zeka Kuramları ve Çoklu Yaklaşımlar
Bir çocuğa "sana bir soru sorayım mı" denildiğinde "hadi sor sor sorsana" türünde bir cümle sarf ederse bu çocuğun muhtemelen entelektüel açlığı olan zeki biri olduğu söylenebilir. Eğer çocuk "sooor" diyerek gönülsüzlüğünü ifade ederse entelektüel açlığını daha düşük olduğu düşünülebilir. "Yok bana sorma kime sorarsan sor" derse nispeten daha düşü zekalı olduğu düşünülebilir. Şüphesiz yukarıda paylaşılan satırlar hoş bir anekdottur. Sadece bir tepkiye bakarak bir çocuğun zekasını saptamak gibi bir lüksümüz henüz yoktur. Ancak çok net olmasa da bir fikir verebilir bazen.
Zekanın gerçekten ne olduğu konusunda yüzyıllardır tartışmalar süregeliyor. Beynin keşfi sürdükçe zekadan anladığımız şeyler de değişecek elbet. Tarih boyunca bilim adamları zeka konusunda farklı yaklaşımlarda bulunmuşlardır. Bilim adamlarının zekaya yaklaşımları şöyledir:
İbni Sina
Zeka hem öğrenme sürecinden ayrı hem de dış dünyadan gelen algıların insana verdiği bilgiyi öğrenmeyle ortaya çıkmaktadır. Öğrenme süreci hakkında sonradan öne sürülmüş tek taraflı kuramları çok daha önceki bir asırda birleşik bir şekilde öne süren bu görüş modern psikolojinin bağdaştırıcı görüşüne de uygun düşmektedir.
Galton
Bireysel farklılıklar duyusal yeteneklerdeki farklılıklardan kaynaklanır. Bireyin duulsrı ne kadar keskin olursa zekâsı o kadar iyi işler.
Cattel
Zeka testi kavramını ilk kez ortaya atmıştır. "Duyum keskinliği ve tepki hızındaki farklılıklar zihinsel fonksiyonlardaki farklılığı yansıtır" görüşünü savunur.
Binet
Zekâ kavrama hüküm verme akıl yürütme gibi karmaşık üst düzey işlemlerde kendini gösterir. Bireyin zekası çözümü yüksek zihinsel işlemler gerektiren problem durumlarıyla karşı karşıya getirilerek ölçülebilir.
Sperman
Bütün zihinsel etkinliklerde rol oynayan genel bir zeka vardır ve buna "g" faktörü (genel faktör) denir. Belirli zihinsel etkinliğin gösterilebilmesi için genel zihinsel yeteneğin dışında gerek duyulan zihin gücüne "s" faktörü (özel faktör) denir. Zekayı ölçmek "g" yi ölçmektir.
Guilford
Zihin birbirinden bağımsız faktörlerden meydana gelmiştir. Faktörler sınıflandırılabilir. 120 faktör vardır. Faktörler belli bir içeriği belli bir işlemden sonra belli bir ürün haline getiren zihin yeteneğidir. Her zihinsel etkinliğin içerik işlem ve ürün olmak üzere üç yönü vardır.
Thorndike
Zeka birbirinden bağımsız farklı faktörlerden oluşur. Bir sorunun çözümünde birden fazla faktör rol alabilir. Soyut zeka mekanik zeka ve sosyal zeka olmak üzere üç faktör vardır. Zekanın düzeygenişlik ve hız olmak üzere üç boyutu vardır.
Thurstone
Zihinsel farklılıklar "g" faktöründen değil birbirinden farklı ve bağımsız yedi faktörden ileri gelir. Bunlar; sözel kavram sözel akılcılık sayısal yetenek tümevarımsal muhakeme bellek uzaysal düşünme ve algı hızıdır.
Piaget
Geleneksel zeka anlayışına karşı çıkarak zekânın zekâ testinden alınan puan olmadığını belirtmiştir. O zekâyı zihnin değişme ve kendini yenileme gücü olarak tarif etmiş ve zekaya gelişimsel açıdan yaklaşmıştır. Ayrıca çocukların ilkel zihin yapısına sahip küçük yetişkinler olmadığını belirtmiştir. Zihinsel yaklaşımda zihinsel yapı sindirim sitemine bilgiler besin maddelerine benzetilir. Her besin maddesinin yenildikten sonra hazmedilip vücutta kullanmasına benzer olarak dış dünyadaki nesne ve olaylarda algılanır değerlendirilir ve kullanılacak hale getirilir. Algılanan bilgiler besin maddelerinin organizmayı değiştirdiği gibi bilişsel fonksiyonları değiştirir ve geliştirir.
Goleman
Thorndike'in sosyal zekâ adını verdiği zekâ üzerinde durmuş ve duygusal zeka (EQ) kavramını ortaya atmıştır. Duygusal zihin evrim basmağında akıl zihninden önce ortaya çıkmıştır ve hayvanlarda da mevcuttur. Duygusal zeka; kendini harekete geçirebilme aksiliklere rağmen yoluna devam edebilme dürtüleri kontrol ederek doyum erteleyebilme ruh halini düzenleyebilme sıkıntıların düşünmeyi engellemesine izin vermeme umut besleme ile kendini gösterir. Herhangi bir uyarıcıya karşı gösterilecek tepki akıl zihninden önce duygusal zihin tarafından algılanır.
Sternberg
Triarşik Zeka Kuramı'nı geliştirmiştir. Pratik bilgiyi kapsayan biçimde zekayı yeniden tanımlamıştır. Bileşimsel deneyimsel ve bağlamsal alt kuramları içerir.
Ceci
Biyo-ekolojik yaklaşımı savunmuştur. Genel zeka ya da "g" faktörü biçiminde tanımlanan tek bir zeka kavramına karşı çıkmış zekayı biyolojik temelleri olan çoklu bilişsel potansiyel bağlam ve bilgi bütünlüğünde değerlendirmiştir.
Gardner
Çoklu zeka kuramını geliştirmiştir. İnsanlarda tek bir zeka yoktur. IQ ve zeka testleri sedece sözel ve mantıksal-matematiksel yetenekleri ölçmektedir. Oysa bireylerde birbirinden farklı 8 yetenek alanı vardır. Bunlar; Dilbilimsel mantıksal/matematiksel görsel/uzamsal bedensel/kinestetik müziksel/ritmik kişilerarası içsel doğa zekasıdır.
Bir çocuğa "sana bir soru sorayım mı" denildiğinde "hadi sor sor sorsana" türünde bir cümle sarf ederse bu çocuğun muhtemelen entelektüel açlığı olan zeki biri olduğu söylenebilir. Eğer çocuk "sooor" diyerek gönülsüzlüğünü ifade ederse entelektüel açlığını daha düşük olduğu düşünülebilir. "Yok bana sorma kime sorarsan sor" derse nispeten daha düşü zekalı olduğu düşünülebilir. Şüphesiz yukarıda paylaşılan satırlar hoş bir anekdottur. Sadece bir tepkiye bakarak bir çocuğun zekasını saptamak gibi bir lüksümüz henüz yoktur. Ancak çok net olmasa da bir fikir verebilir bazen.
Zekanın gerçekten ne olduğu konusunda yüzyıllardır tartışmalar süregeliyor. Beynin keşfi sürdükçe zekadan anladığımız şeyler de değişecek elbet. Tarih boyunca bilim adamları zeka konusunda farklı yaklaşımlarda bulunmuşlardır. Bilim adamlarının zekaya yaklaşımları şöyledir:
İbni Sina
Zeka hem öğrenme sürecinden ayrı hem de dış dünyadan gelen algıların insana verdiği bilgiyi öğrenmeyle ortaya çıkmaktadır. Öğrenme süreci hakkında sonradan öne sürülmüş tek taraflı kuramları çok daha önceki bir asırda birleşik bir şekilde öne süren bu görüş modern psikolojinin bağdaştırıcı görüşüne de uygun düşmektedir.
Galton
Bireysel farklılıklar duyusal yeteneklerdeki farklılıklardan kaynaklanır. Bireyin duulsrı ne kadar keskin olursa zekâsı o kadar iyi işler.
Cattel
Zeka testi kavramını ilk kez ortaya atmıştır. "Duyum keskinliği ve tepki hızındaki farklılıklar zihinsel fonksiyonlardaki farklılığı yansıtır" görüşünü savunur.
Binet
Zekâ kavrama hüküm verme akıl yürütme gibi karmaşık üst düzey işlemlerde kendini gösterir. Bireyin zekası çözümü yüksek zihinsel işlemler gerektiren problem durumlarıyla karşı karşıya getirilerek ölçülebilir.
Sperman
Bütün zihinsel etkinliklerde rol oynayan genel bir zeka vardır ve buna "g" faktörü (genel faktör) denir. Belirli zihinsel etkinliğin gösterilebilmesi için genel zihinsel yeteneğin dışında gerek duyulan zihin gücüne "s" faktörü (özel faktör) denir. Zekayı ölçmek "g" yi ölçmektir.
Guilford
Zihin birbirinden bağımsız faktörlerden meydana gelmiştir. Faktörler sınıflandırılabilir. 120 faktör vardır. Faktörler belli bir içeriği belli bir işlemden sonra belli bir ürün haline getiren zihin yeteneğidir. Her zihinsel etkinliğin içerik işlem ve ürün olmak üzere üç yönü vardır.
Thorndike
Zeka birbirinden bağımsız farklı faktörlerden oluşur. Bir sorunun çözümünde birden fazla faktör rol alabilir. Soyut zeka mekanik zeka ve sosyal zeka olmak üzere üç faktör vardır. Zekanın düzeygenişlik ve hız olmak üzere üç boyutu vardır.
Thurstone
Zihinsel farklılıklar "g" faktöründen değil birbirinden farklı ve bağımsız yedi faktörden ileri gelir. Bunlar; sözel kavram sözel akılcılık sayısal yetenek tümevarımsal muhakeme bellek uzaysal düşünme ve algı hızıdır.
Piaget
Geleneksel zeka anlayışına karşı çıkarak zekânın zekâ testinden alınan puan olmadığını belirtmiştir. O zekâyı zihnin değişme ve kendini yenileme gücü olarak tarif etmiş ve zekaya gelişimsel açıdan yaklaşmıştır. Ayrıca çocukların ilkel zihin yapısına sahip küçük yetişkinler olmadığını belirtmiştir. Zihinsel yaklaşımda zihinsel yapı sindirim sitemine bilgiler besin maddelerine benzetilir. Her besin maddesinin yenildikten sonra hazmedilip vücutta kullanmasına benzer olarak dış dünyadaki nesne ve olaylarda algılanır değerlendirilir ve kullanılacak hale getirilir. Algılanan bilgiler besin maddelerinin organizmayı değiştirdiği gibi bilişsel fonksiyonları değiştirir ve geliştirir.
Goleman
Thorndike'in sosyal zekâ adını verdiği zekâ üzerinde durmuş ve duygusal zeka (EQ) kavramını ortaya atmıştır. Duygusal zihin evrim basmağında akıl zihninden önce ortaya çıkmıştır ve hayvanlarda da mevcuttur. Duygusal zeka; kendini harekete geçirebilme aksiliklere rağmen yoluna devam edebilme dürtüleri kontrol ederek doyum erteleyebilme ruh halini düzenleyebilme sıkıntıların düşünmeyi engellemesine izin vermeme umut besleme ile kendini gösterir. Herhangi bir uyarıcıya karşı gösterilecek tepki akıl zihninden önce duygusal zihin tarafından algılanır.
Sternberg
Triarşik Zeka Kuramı'nı geliştirmiştir. Pratik bilgiyi kapsayan biçimde zekayı yeniden tanımlamıştır. Bileşimsel deneyimsel ve bağlamsal alt kuramları içerir.
Ceci
Biyo-ekolojik yaklaşımı savunmuştur. Genel zeka ya da "g" faktörü biçiminde tanımlanan tek bir zeka kavramına karşı çıkmış zekayı biyolojik temelleri olan çoklu bilişsel potansiyel bağlam ve bilgi bütünlüğünde değerlendirmiştir.
Gardner
Çoklu zeka kuramını geliştirmiştir. İnsanlarda tek bir zeka yoktur. IQ ve zeka testleri sedece sözel ve mantıksal-matematiksel yetenekleri ölçmektedir. Oysa bireylerde birbirinden farklı 8 yetenek alanı vardır. Bunlar; Dilbilimsel mantıksal/matematiksel görsel/uzamsal bedensel/kinestetik müziksel/ritmik kişilerarası içsel doğa zekasıdır.
