Anasayfa
tarafından ATATÜRK İLKELERİ
CUMHURİYETÇİLİK
Cumhuriyet bir devlet biçimidir. Cumhuriyette esas olan ilk öğe devlet başkanının belli bir süre için seçilerek iş başına gelmesidir. Bu bakımdan cumhuriyet başta bir hükümdarın bulunduğu devlet biçimlerinden (monarşilerden) ayrılır. Monarşilerde devletin başı belli bir aile içinden çıkar normal koşullar altında ölünceye kadar iş başında kalır. Yerine gene aynı aileden bir başkası gelir. Her monarşide aile içinden kimin hükümdar olacağı belli bazı kurallara göre saptanır. Cumhuriyette devlet başkanı belli bir süre içinde seçimle iş başına gelince ileri gelen diğer kişilerin de seçimle belirlenmesi gerekir. Bunlar genellikle o toplumda yasa koyacak kimselerdir.
Gerek devlet başkanının gerek yasa koyma yetkisine sahip olanların seçimle iş başına gelmesi şartının kabulü ile cumhuriyet tam anlamıyla belirmiş sayılmaz. Şimdi sorun seçim üzerinde düğümlenecektir. Seçime kimler katılacaktır? Belli bir grup vatandaşa seçme ve seçilme hakkı verilirse belki dış görünüşü bakımından bir cumhuriyetle karşılaşılır. Böyle cumhuriyetler ilkçağ Yunan kent devletlerinde bazı ortaçağ İtalyan ve Alman bölgelerinde (Venedik Ceneviz cumhuriyetleri Hansa kentleri gibi) görülmüştür. Bu tür eski cumhuriyetlerde seçime katılma hakkı sadece belli bir grup vatandaşa verilmişti. Onlar yaptıkları seçimle iş başına gelen kadroya dayanarak tüm toplumu yönetiyorlardı. Bugünkü anlayışımıza göre bu tür cumhuriyetler amaca uygun birer rejim değillerdir. Onlara aristokratik veya oligarşik cumhuriyetler denilir.
Demek ki cumhuriyet biçiminin amaca uygun olarak gerçekleşmesi için belli bir olgunluk yaşına gelmiş her vatandaşın seçime katılması gerektir. Bu anlamıyla cumhuriyetler Amerika Birleşik Devletleri'nin kurulması ile doğmaya ve ancak büyük Fransız inkılâbından sonra yayılmaya başlamıştır. Gerçi ünlü düşünürler cumhuriyeti çok önceden kafalarında kurmuş ve tanımlamışlardır. Ancak uygulama XIX. yüzyılın sonuna doğru ortaya çıkmıştır. Seçme ve seçilme hakkının tüm vatandaşlara tanınması ve uygulamaya geçilmesiyle gerçek cumhuriyet kurulmuş ve işlemeye başlamıştır. Ancak bu devlet biçimini daha iyi ve köklü olarak yaşatmak seçimin demokrasi şartlan içinde yapılması ile mümkündür. Yukarıda demokrasinin tanımı görülmüştü işte gerçek cumhuriyet demokratik hayatla gerçekleşir.
Osmanlı Devleti bir cumhuriyet değildi. Padişahlar Osmanlı Ailesi içinden çıkarlardı. Devleti ve milleti yönetme yetkisi kesinlikle padişahındı. Gerçi meşrutiyet döneminde halkın oyu ile seçilmiş meclisler vardı. Ancak bu meclisler padişahın üstünde değildi tersine padişah bunların yani millet isteğinin üzerinde idi. Son karar son söz kesinlikle padişahındı.
Bu yönetim biçiminin sakıncalarını yaşanılan türlü olaylar göstermiştir. Atatürk cumhuriyet ilânı ile devlet içinde karar verecek en yetkili ve son makam olarak milletin tanındığını belirtmiştir.
Atatürk bir cumhuriyet âşığı idi. Daha kimse bu kelimeyi ağzına alamazken genç Mustafa Kemal padişahlık rejimine karşı çekinmeden saltanatın kaldırılıp cumhuriyetin kurulması gereğini söyleyebiliyordu. Hele millî mücadeleye başlarken bunu açıkça belirtmişti. Erzurum Kongresi'nin açılacağı günlerde yakın arkadaşlarına cumhuriyetin kurulacağını anlatıyordu. Nihayet bilinen aşamalardan sonra cumhuriyet rejimine kavuştuk. Kişisel saltanata son verildi.
Atatürk cumhuriyeti demokrasi içinde İşleyen en ideal bir rejim olarak görmektedir. O şöyle söylüyor: "Demokrasinin bütün anlamıyla ideali milletin tamamının aynı zamanda yöneten durumda bulunabilmesi hiç olmazsa devletin son iradesini yalnız milletin ifade etmesini ve belirtmesini ister. Ne yazık ki milletlerin nüfus çokluğu düşünce eğitimi düzeyleri idealin uygulanmasında idealden büsbütün yoksunluğa yol açacak ihtiyatsızlıklardan kaçınmayı gerektirmektedir. Şu duruma göre demokrasi ilkesinin en modern ve mantıksal uygulamasını sağlayan hükümet biçimi cumhuriyettir. Cumhuriyette son söz milletçe seçilmiş meclisindir. Millet adına kanunları o yapar. Hükümete güven oyu verir ya da vermez onu düşürür. Millet vekillerinden hoşnut kalmazsa başkalarını seçer. Cumhuriyette meclis cumhurbaşkanı ve hükümet bilirler ki kendilerini iktidar ve yetki yerine belli bir zaman için getiren irade ve egemenliğin sahibi olan millettir. Gücünün ve yetkisinin Tanrıdan geldiğini ve yalnız ona karşı ahirette hesap verebileceğini varsayan ve devleti ülkeyi kendine mirasla kalmış bir malikane kabul eden bir hükümdar kendini her türlü sınırlamadan uzak görür. Böyle bir yönetimde milletin benliği özgürlüğü söz konusu dahi olamaz. Şu duruma göre yetkileri sınırlı dahi olsa hükümdarlık biçimi demokrasiye millî egemenlik ilkesine uygun değildir".
Pek iyi anlaşılıyor ki Atatürk halkın kendini doğrudan doğruya yönetmesi demek olan demokrasiyi en ideal devlet biçimi kabul etmektedir. Ancak bütün bilginlerin de söyledikleri gibi halk kendini doğrudan doğruya yönetemez çünkü bugün milyonlarca kişinin bir araya gelerek her zaman devlet işlerini yürütmeleri mümkün değildir. Öyle ise demokrasiyi gerçekleştirmek ancak cumhuriyetle mümkündür. Cumhuriyette millet yöneticileri belirli bir zaman için seçer belli bir süre geçince hoşnut kalmamışsa onları görevden uzaklaştırır işte cumhuriyet demokrasisi budur. Bu rejimin kişisel saltanattan çok daha iyi olduğu kuşkusuzdur.
Atatürk belli kişilerin seçimle iş başına gelip bir daha iktidardan ayrılmaması demek olan Faşizm ile milletin tümüne değil de sadece birkaç tabakaya dayanarak millet egemenliğini reddeden Bolşevizm'e karşı çok açık bir cephe almıştır. Her iki rejimin geliştiği bir dönemde millet egemenliğine dayalı cumhuriyete sıkı sıkıya bağlı kalması yalnız bizim için değil tüm insanlık için bir kıvanç kaynağıdır.
Atatürk'e göre "Türk Milletinin tabiatına ve geleneklerine en uygun olan yönetim cumhuriyet yönetimidir". Atatürk demokrasinin Osmanlı Saltanatı içinde yeşeremediğini açıkça görmüştür. Demokrasi ancak cumhuriyetle kökleşip gelişebilirdi. Bunun içindir ki Türk inkılâbının baş ilkeleri arasında cumhuriyetçilik sayılmıştır. Milletin kendi yönetimi olan cumhuriyete içten bağlılık yücelme yolunu aşmanın baş şartıdır.
--------------------------------------------------------------------------------
Atatürk'ün Cumhuriyetçilik ile İlgili Bazı Sözleri
Türk milletinin karakterine ve adetlerine en uygun olan idare Cumhuriyet idaresidir. (1924)
Cumhuriyet rejimi demek demokrasi sistemiyle devlet şekli demektir. (1933)
Cumhuriyet yüksek ahlaki değer ve niteliklere dayanan bir idaredir. Cumhuriyet fazilettir. (1925)
Bugünkü hükümetimizin devlet teşkilatımızın doğrudan doğruya milletin kendi kendine kendiliğinden yaptığı bir devlet ve hükümet teşkilatıdır ki onun adı Cumhuriyettir. Artık hükümet ile millet arasında geçmişteki ayrılık kalmamıştır. Hükümet millet ve millet hükümettir. (1925)
MİLLİYETÇİLİK
Ait olduğu milletin varlığını sürdürmesi ve yüceltmesi için diğer bireylerle birlikte çalışmaya bu çalışmayı ve bilinci diğer kuşaklara da yansıtmaya "milliyetçilik" denilir. Şu tanıma göre milliyetçiliğin en önemli öğesi "millet" olmaktır. Öyle ise millet nedir?
Bir insan topluluğuna millet diyebilmek için bazı niteliklerin o toplumda olup olmadığı saptanmalıdır. Bazı anlayış biçimlerine göre bir topluluğun millet sayılabilmesi için ırk birliği yetişir. Bu eksik bir görüştür. Aynı ırktan olmadıkları halde bugün milletlikleri tartışılmaz topluluklar vardır İsviçreliler ve Amerikalılar gibi bazılarına göre ise millet olmanın baş şartı aynı dili konuşabilmektir. Bu da her zaman doğru sayılamayacak bir görüştür. İsviçre'de üç ayrı dil konuşulur ama bütün İsviçreliler bir millettirler. Buna karşılık aynı dili konuşan pek çok Arap milleti vardır. Iraklılar ile Faslılar aynı dili konuştukları halde aralarında büyük farklar bulunur ikisi de ayrı birer millet sayılabilirler.
Kimileri de millet olmanın baş şartı olarak din birliğini kabul ederler. Kuşkusuzdur ki artık bu da savunulamaz bir görüştür. Bugün dünyanın en büyük milletlerinden sayılan Japonların içinde çok çeşitli dinler vardır. Gene ayrı birer din gibi kabul edilebilecek Katoliklik ile Protestanlık Almanya'da Amerika'da yan yana yaşamaktadır. Ama aynı dinden oldukları halde Müslümanlar hiçbir zaman tek millet sayılamamışlardır.
Öyle ise sayılan bütün bu şartlar bir insan topluluğunun millet olmasına yetmemektedir. Aynı toprak parçası üstünde yaşayan insanların millet olması için ilk şart ortak bir geçmişe kader birliğine ortak bir gelecek hedefine sahip olmaktır. Bu en tutarlı ve geçerli görüştür. Milliyet bağı böylece maddi olmaktan çok manevi bir ilişkidir. Bu görüşü benimseyen Atatürk milleti şöyle tanımlamaktadır: Bir insan topluluğunun millet sayılabilmesi için "zengin bir hatıra mirasına birlikte yaşamak hususunda ortak istekte samimi olmaya sahip olunan mirasın korunmasını birlikte sürdürebilmek konusunda iradelerin ortak bulunmasına gelecekte gerçekleştirilecek programın aynı olmasına birlikte sevinmiş birlikte aynı ümitleri beslemiş olmaya" ihtiyaç vardır işte bu ana şartları taşıyan bir insan topluluğu millet sayılır. Gene Atatürk'e göre bu şartların doğal sonucu ortak milli bir düşünce ideal ve en önemlisi ortak dilin ortaya çıkmasıdır. Gerçi dil birliği millet olmanın baş şartı değildir ama insanları düşünce ruh ve kültür açısından birbirine bağlayan ana dilin pek çok millette tek olduğunu da unutmamak gerekir.
Görülüyor ki Atatürk Türk milletini ırk veya din esası üzerine oturtmamıştır. Zaten akılcı bir yaklaşımla buna imkân da yoktur özellikle Anadolu'daki Türk toplulukları başka ırklarla yüzlerce yıldan beri kaynaşmış durumdadırlar. Anadolu'nun uygarlıkları birbirine bağlayan bir bağ olması bu sonucu doğurmuştur.
Atatürk'ün millet anlayışı akılcı ve insancıldır. Atatürk'e göre bir milleti başka milletlerden ayıran nitelikler vardır. Her millet kendi yetenekleri kültürü ve imkânları çerçevesinde kendini diğerlerine kabul ettirmek ve mutlu yaşamak zorundadır işte bir milletin bireylerinin bu biçimdeki davranışları milliyetçiliktir. Türk milliyetçiliğinin amacı Türk'ün her alanda yükselmesi yücelmesidir.
Atatürk'e göre "asıl olan millettir ilham ve güç kaynağı milletin kendisidir. Bir millet için mutluluk olan bir şey diğer bir millet için felâket olabilir. Aynı sebepler ve şartlar birini mutlu ettiği halde diğerlerini mutsuz kılabilir" öyle ise her millet akıl ve bilim yolu ile yalnız kendi değerlerini ve çıkarlarını bulmalıdır. "Türk milliyetçisi gelişme ve ilerleme yolunda ve uluslararası ilişkilerde bütün çağdaş milletlere paralel olarak onlarla bir uyum içinde yürüyecektir. Ama bunu yaparken Türk milletinin özelliklerini bağımsız kişiliğini koruyacaktır. Türk Milliyetçisi diğer milletlerin hakkına bağımsızlığına saygı gösterecektir. Ancak böylelikle diğer milletlerden de saygı görecektir. Kimsenin yurdunda gözümüz yoktur. Çünkü her milletin yurdu kutsaldır. Türk büyük gücünü ancak haklarına saldırı olduğu zaman kullanacaktır".
Atatürk bütün milletlere saygı duyar ama onların hepsinin üstünde Türk'ü görür. Ona göre "Dünya yüzünde Türk'ten daha büyük ondan daha eski ondan daha temiz bir millet yoktur ve bütün insanlar tarihinde görülmemiştir". Atatürk tarih alanındaki olağanüstü çalışmalarıyla Türk'ün geçmişini aydınlatarak bu görüşe erişmiştir. Böylesine üstün bir milletin yurdu da kutsaldır. Vatan sevgisi milliyetçiliğin önde gelen öğelerindendir; "Vatanımız Türk milletinin eski ve yüksek tarihi ve topraklarının derinliklerinde varlıklarını sürdüren eserleri ile bugünkü yurttur. Vatan hiçbir kayıt ve şart altında ayrılık kabul etmez ve bütündür".
Mademki vatan kutsaldır ve bir bütündür öyle ise "memleketi doğu ve batı diye ikiye ayırmak doğru değildir". Çünkü yurdumuz kutsaldır. "Yurt toprağı sana her şey feda olsun. Kutlu olan sensin. Hepimiz senin için fedaiyiz. Fakat sen Türk milletini ebedi hayatta yaşatmak için feyizli kalacaksın".
Atatürk'ün Türk milliyetçiliği üzerinde bu kadar çok durmasının derin sebepleri vardır. Bu sebepler de gene tarihten kaynaklanmaktadır.
Türklerin dünya tarihine ve uygarlıklara yaptığı üstün hizmetler bilinmektedir. Ama ne yazık ki Türklerin kurduğu en büyük en görkemli
devletlerden Osmanlı İmparatorluğu'nun yapısı tam bir milliyetçilik anlayışının doğmasına imkân vermemiştir.
Osmanlı İmparatorluğu'nda her bakımdan birbirinden farklı çok çeşitli uluslar yaşardı. Bunu biliyoruz. XVIII. yüzyıl sonlarına kadar dünyada milliyet ilkesi pek bilinmiyordu. Gerçi devletler kuran milletler kendi yaşama biçimlerini kültürlerini anlayışlarını geliştiriyor dillerini kullanıyorlardı bağımsızlıklarını koruyorlardı. Ancak bunları belli bir millete bağlı olma bilinci içinde değil belki toplumsal bîr zorunluluk olarak yapıyorlardı. Millete benlik veren milliyetçilik değil din idi. Her millet mensup olduğu dinin buyruklarına ve kalıplarına uyarak yaşıyordu.
XVII. yüzyıldan itibaren Batı'da iyice güçlenen akılcılık aynı zamanda milliyetçiliği doğurmuştur. Batıda çeşitli milletlere mensup olan düşünürler her milletin diğerinden farklı olduğunu görmüşler insanları dinin değil milliyetin ilk planda birbirine bağlamasının akla uygun olduğunu anlamışlardır. Böylece milliyetçilik Batı'da gelişerek siyasal hayata girdi. XVIII. yüzyıl sonunda çıkan Fransız İhtilâl ve onu izleyen büyük inkılâpla milli devlet ve dolayısiyle milliyetçilik hızla bütün dünyaya yayılmaya başladı.
Özellikle çok uluslu devletler için milliyetçilik akımı bir felâketti. Milliyetçilik akımının çok uluslu bir devlet olan Osmanlı İmparatorluğu için önem taşımış imparatorluk sınırlan içinde yaşayan ve Türk olmayan çeşitli uluslar bağımsızlık isteği ile ayaklandılar. Osmanlı devlet adamları buna karşı bir çare aradılar: Din ayrımını kaldırarak ülkede yaşayan herkesi "Osmanlı" ilân ettiler. Ama bu kesin bir çözüm yolu değildi. Milliyetçilik bir büyük akımdı ve bu hareketi böyle bir davranışla önlemek mümkün değildi. Nitekim ülkede yaşayan uluslar birer ikişer ayaklanarak Osmanlı yönetiminden kopuyor kendi milli devletlerini kurarak bağımsızlıklarını ilân ediyorlardı.
Bu durum karşısında bazı Türk düşünürleri milliyetçilik akımının önlenemeyeceğini anlamaya başladılar. Şimdi yapılması gerekli olan elde kalan ve üzerlerinde Türklerin yaşadığı vatan topraklarım yeni milli devletlerin sataşmalarından kurtarmaktı. Hiç değilse bundan sonra Türk vatanına sahip çıkmalıydı. Böylece imparatorluk sınırlan içinde yaşayan çeşitli milletler arasında en son Türklerin milliyetçilik anlayışı doğmuştur. Bu da XX. yüzyıl başlarına denk düşmektedir.
Türk milliyetçiliği doğarken yalnız Türklerin değil bütün Müslümanların tek millet olması gereğini ileri sürenler de çıktı. Ama Müslüman Osmanlı vatandaşı olan Arapların Birinci Dünya Savaşında Hıristiyan düşmanlarımızla iş birliği yaparak bizi arkadan vurmaları milletin dine dayandırılamayacağını çok açık ve acı biçimde göstermiştir.
Atatürk yeni Türk Devleti'ni kurduğu vakit durum bu idi. Bütün millete Türklüğünü anlatmak göstermek bu çok önemli konu üzerinde durmak gerekiyordu. Artık çok uluslu Osmanlı Devleti tarihe karışmıştı. Anadolu'da ve Doğu Trakya'da yalnız Türkler yaşıyordu. Atatürk Lozan Konferansında Türkiye'de yaşayan Rumları Yunanistan'a yollamayı başarmıştı. Engin ve büyük bir tarihe sahip olan Türkler artık Türkiye'de en yüksek oranda çoğunlukta idiler. Milli devlet kurulabilirdi. Bu bölümün başında belirtildiği gibi her millet kendi yücelmesini kendi yetenekleriyle sağlar. Bunun için de katıksız bir milliyetçilik gereklidir.
Atatürk yaşadığı sürece hep Türk milliyetçiliğini geliştirmeye çalışmıştır. "Ne Mutlu Türküm diyene" sözü milletimiz yaşadıkça anlamı yücelecek çok üstün bir görüşün simgesidir.
--------------------------------------------------------------------------------
Atatürk'ün Milliyetçilik ile İlgili Bazı Sözleri
Türkiye Cumhuriyeti'ni kuran Türk halkına Türk milleti denir. (1930)
Diyarbakırlı Vanlı Erzurumlu Trakyalı her bir soyun evlatları ve aynı cevherin damarlarıdır. (1923)
Biz doğrudan doğruya milliyetperveriz ve Türk milliyetçisiyiz. Cumhuriyetimizin dayanağı Türk toplumudur. Bu toplumun fertleri ne kadar Türk kültürü ile dolu olursa o topluma dayanan Cumhuriyet de o kadar kuvvetli olur. (1923)
Biz öyle milliyetçileriz ki bizimle işbirliği yapan bütün milletlere saygı duyarız. Onların milliyetlerinin bütün gereklerini tanırız. Bizim milliyetperverliğimiz her halde bencil ve gururlu bir milliyetperverlik değildir. (1920)
HALKÇILIK
Bir milleti oluşturan çeşitli mesleklerin ve toplumsal grupların içinde bulunan insanlara halk denir. Bu akımdan halkçılık ilkesi hem
cumhuriyetçilik hem de milliyetçilik ilkelerinin zorunlu bir sonucudur.
Atatürk'e göre millet ile halk aslında tek anlama gelmektedir. Halkçılık ise millet içindeki çeşitli insan gruplarının çıkarına ve yararına bir siyaset izlenmesi halkın kendi kendini yönetmeye alıştırılmasıdır.
Halkçılık cumhuriyetçiliğin doğal bir sonucudur denildi ki bu çok doğrudur. Cumhuriyet halkın kendi yöneticilerini kendi içinden seçmesi anlamına gelmektedir. Böylece cumhuriyet rejimi bir halk rejimi olmaktadır.
Aynı biçimde halkçılık milliyetçiliğin de bir sonucudur. Millet halktan oluştuğuna göre milliyetçilik Türk halkının mutluluğu için çalışmak ortak geçmişe ve geleceğe halkla birlikte bağlanmak demektir.
Atatürk daha TBMM açılır açılmaz yeni kurulan devletin bir halk devleti olduğunu belirten pek çok konuşmalar yapmıştır. Artık halk bir kişi tarafından yönetilmemekte kendi kendini yönetmektedir.
Halkçılık ilkesinin uygulanması ayrıca toplumda hiç kimsenin diğerinden üstün olmamasının kanun önünde kesin eşitliğin kabulü anlamına da gelmektedir. Gerçek halkçılıkta hiçbir toplumsal gruba zümreye ayrıcalık tanınmaz. Halk her bakımdan birbirine eşit kimselerden oluşur.
Bugün bazı rejimler halkı yalnız belli bir grup insandan ibaret saymaktadırlar. Bu rejimlerin adı olan halk cumhuriyeti yanıltıcıdır. Çünkü sadece belli bir grup halkın devleti anlamına gelmektedir. Gerçek budur. Ama Atatürkçü halk devletinin uzaktan yakından böyle bir anlam taşımadığı ve belirtmediği hemen söylenmelidir.
Atatürkçü halk devleti Türk halkının tümünü yani Türk milletini kapsamına alır. Böyle bir halkçılık anlayışı gerçek demokrasinin kurulması için gerekli olan ortamı en iyi biçimde hazırlar.
--------------------------------------------------------------------------------
Atatürk'ün Halkçılık'la İlgili Bazı Sözleri
İç siyasetimizde ilkemiz olan halkçılık yani milletin bizzat kendi geleceğine sahip olması esası Anayasamız ile tespit edilmiştir. (1921)
Halkçılık toplum düzenini çalışmaya hukuka dayandırmak isteyen bir toplum istemidir. (1921)
Türkiye Cumhuriyeti halkını ayrı ayrı sınıflardan oluşmuş değil fakat kişisel ve sosyal hayat için işbölümü itibariyle çeşitli mesleklere ayrılmış bir toplum olarak görmek esas prensiplerimizdendir. (1923)
LAİKLİK
Türk ve yabancı bütün bilim adamları Atatürk inkılâbının en önemli öğesi olarak laikliği kabul ederler. Gerçi Türk inkılâbı içinde taşıdığı ilkelerle bir bütündür. Ama bu bütünün dayandığı iki ana temel milliyetçilik ve laiklik öteki ilkeleri sağlamlaştırır.
Laikliğin kısa tanımı daha önce belirlenmişti. Yeniden özetleyecek olursak laiklik; devlet düzeninin ve hukuk kurallarının dine değil akla ve bilime dayandırılmasıdır.
Çok uzun bir zaman hemen hemen bütün insan toplulukları dinlerin koyduğu esaslara göre yönetilmişlerdir. Çünkü insanların akıl ve bilim alanlarında olgunlaşması kolay olmamış uzun bir zaman almıştır. Bu dönemde insanlar kendi akıl ve iradeleri dışında kalan birtakım güçler tarafından yönetildiklerini kabul ederek rahatlamışlardır. Bu sebeple devletlerle özdeşleyen dinler ve din adamları giderek büyük ölçüde güçlenmiş gelişen insan zekisinin önüne engeller koyarak varlıklarını sürdürmeye çalışmışlardır.
Dinler inanç kavramına dayanırlar ister ilkel olsun ister gelişmiş her dinin temeli belli varlıklara ve olgulara tartışmadan inanmaktır insanlar özellikle ölüm gibi en ürkütücü olay karşısında inanç dünyalarını zenginleştirmiş dinsiz yasayamaz duruma gelmişlerdir. İnsanoğlunun evren ve ölüm karşısındaki çaresizliği zengin inanç sistemleri doğurmuştur. Bu çaresizliğe karşı tek sığınılacak yerin din oluşu dinlerin insanları yönetmesi sonucunu vermiştir ilk zamanlar için bu bir zorunluluktu. İnsanlar arasında düzen ve barışı sağlamak için dinin buyruklarına ihtiyaç vardı. Ölümsüzlüğe erişmek isteyen insanları hayatta iyi davranışlara yönlendirmek için dinler hukuk kuralları da koydular ve bu kuralların uygulanmasına titizlik gösterdiler.
Özellikle ileri dinlerin koyduğu baş hukuk kuralları aynı zamanda evrensel ahlâkı da yansıtır. Hiçbir din insanlara erdemsiz yaşamayı hırsızlığı yalancılığı zinayı adam öldürmeyi buyurmaz. Tersine bütün dinler ahlâklı ve erdemli yaşamayı buyururlar. Dinler arasındaki farklılıklar Tanrı ve ibadet anlayışından kaynaklanmaktadır. Böylece her din tek ve üstün gerçeği temsil ettiğini ileri sürdüğünden dinler arasında bir birlik görülmemektedir.
Çok ileri ve üstün bir din olan İslâmlık kısa sürede inanç sistemini birçok millete benimsetmiştîr. Hazreti Muhammed'in ölümünden sonra Müslümanlık hızla gelişti. Büyük İslâm bilginleri ilkçağın akılcı filozoflarını yeniden gün ışığına çıkardılar öyle ki Batılı bilginler bu filozofları Müslümanlardan öğrendiler. Müslümanlık bu akıl çağında büyük aşamalar yaptı. Tanrının insanlara doğru yolu görmesi için akıl verdiğini söyleyen bilginler İslâm dininin ilerlemesinde büyük rol oynamışlardır. Onları destekleyen halifeler de çıkmıştır. Böylece Müslümanlık aşağı yukarı üç yüz yıl Tanrının gösterdiği yolda gelişmiştir. Akla dayanan bu gelişme sırasında İslâm Hukuku da günlük hayata uydurulmuştur. Ne yazık ki bir süre sonra bu gelişme durdu İslâm dünyasında aklın yerini tutucu ve durgun bir inanç kapladı. Bu görüşün sahipleri akıl yolu ile değil sadece inançla yaşamak gerektiğini savunuyorlardı. Bu görüş kısa sürede yaygınlaştı İslâm dini ve hukuku donup kaldı. Buna karşılık akıl yolunu Müslümanlardan öğrenen Batılılar bu esasları geliştirmekteydiler.
İşte Türkler Müslüman oldukları vakit İslâm dünyasında durgunluk başlamıştı. Türkler üstün yetenekleriyle kısa sürede İslâm dünyasına egemen oldular. Çok içten inandıkları Müslümanlığı Hıristiyanlara karşı korudular İslâmlığı Anadolu'ya ve Balkanlar'a yaydılar ama onlar güçlerinin doruğunda iken Batı'da da akıl çağı başlamıştı. Büyük akılcılar bir zamanlar Müslüman bilginlerin dedikleri gibi Tanrının insanlara verdiği en büyük hazine olarak akılı gördüler. Böylece Batı'da bilim ve hukuk akla dayandırılmaya başladı. Burada hemen şunu belirtmekte yarar vardır: Bu büyük akılcı akıma karşı orada da kilise direnmiştir. Ancak bu direnme yeni mezheplerin (Protestanlık) doğmasına yol açmıştır. Bu yüzden Hıristiyan dininin bir bütün olarak akılcılığa karşı durması imkânı kalmadı. Kilise giderek yenilikleri kabul etmeye başladı. Nihayet XVIII. yüzyıl sonunda çıkan Fransız İhtilâli ile laiklik devlet ve hukuk düzenine egemen oldu. Yani devlet dinin etkisinden arıtıldı. Ama ayna zamanda din özgürlüğü de kabul edilerek devletin vatandaşın vicdanına karışmayacağı herkesin inancında serbest olduğu esası konuldu.
Osmanlı Devleti'nin bu gelişmenin dışında kaldığını biliyoruz. Atatürk belki de İslâmlığın parlak çağına dönüş yaparak zamana ve akla uymayan eskiyen hukuk kurallarını bir yana bırakarak devleti laikleştirmiştir. Ama İslâmlığın inanç ve ibadete dayanan kurallarına hiç dokunmamıştır.
Atatürk kesinlikle dinsiz değildi. Şu sözleri söyleyen Atatürk'ün dinsiz olduğu laiklikle dinsizliği getirdiği söylenebilir mi? :"Tanrı birdir büyüktür. Bizim dinimiz en makul (akla uygun) ve tabii (doğal) bir dindir. Ve ancak bundan dolayı da son din olmuştur. Bir dinin tabii olması için akla fenne ilme ve mantığa uyması gerektir. Bizim dinimiz bunlara tamamen uygundur... Ey millet Allah birdir sanı büyüktür. Peygamberimiz Efendimiz Cenabı Hak tarafından insanlara dinin gerçeklerini bildirmeye memur ve elçi olmuştur... İnsanlara feyz ruhu vermiş olan dinimiz akla mantığa gerçeğe tamamen uyuyor. Bu sebeple en mükemmel dindir... Varlık dünyasının bütün kanunlarını yapan Cenab-ı Haktır... Dinime gerçeğin kendisine nasıl inanıyorsam buna da öyle inanıyorum". Atatürk bunlar gibi daha birçok söz söylemiştir.
Atatürk'ün akla uygun bir uygulama istediğini belirten şu sözleri ne derin anlamlar taşımaktadır: "Büyük dinimiz çalışmayanın insanlıkla ilgisi olmadığını bildiriyor. Bazı kimseler modern olmayı kâfir olmak sanıyorlar. Asıl küfür onların bu zannı (düşünce)dır. Bu yanlış yorumu yapanların amacı; İslamların kâfirlere tutsak olmasını istemek değil de nedir?"
"Bizim dinimiz milletimize düşkün miskin ve hor görülmeyi tavsiye etmez. Tam tersi Allah da Peygamber de insanların ve milletlerin yücelik ve şerefini korumalarını buyuruyor... Bizim dinimiz için herkesin elinde bir miyar (ölçüt) vardır. Bu miyar ile hangi şeyin dine uygun olup olmadığını kolayca takdir edebilirsiniz. Hangi şey ki akla mantığa toplumun çıkarlarına uygundur biliniz ki o bizim dinimize de uygundur o şey dinîdir. Eğer bizim dinimiz aklın mantığın uyduğu bir din olmasaydı en mükemmel ve en son din olmazdı".
Görülüyor ki Atatürk bilgisiz ve çıkarcı kimselerin milleti din adına sömürmesine karşıdır. O devlete hukuka ve bilime can verecek kuralların akla mantığa uygun olmasını istemektedir. Atatürk daha 1927 yılında dinin siyaset aracı olarak kullanılmasından doğacak sakıncaları ve çıkar düşkünlerini şöyle anlatmıştır: "Masum halka beş vakit namazdan başka geceleri de namaz kılmayı vaaz etmek ve öğütlemek belki de ömründe hiç namaz kılmamış olan bir politikacı tarafından vâki olursa bu hareketin hedefi anlaşılmaz olur mu?" Atatürk'ün yıllarca önce söylediği bu sözler ne kadar düşündürücüdür.
Laiklik devletin temeli olunca akla dayanan uygulamalarla millet zaman yitirmeden çalışma ve kalkınma imkânı bulur. Devlet vatandaşın inancına karışamaz; daha Önce de belirtildiği gibi inançlar çeşitlidir. Herkesi bir doğrultuda inanca zorlamak olmaz. Bu herşeyden önce demokrasiye aykırıdır. Demokrasi bir özgürlük rejimidir. Bu sebeple demokrasilerde devletin tek bir dini vatandaşlara benimsetmeye çalışması düşünülemez. Bu davranış demokrasi kavramına uymaz. Hem Kur'an "dinde zorlama yoktur" diyor. Bundan başka Kur'an ve Hazreti Muhammed devlet yönetiminde akla dayanılmasını isteyen pek çok buyruklar vermiştir.
Demek ki laiklik vatandaş inancının en sağlam güvencesi oluyor. İnanç özgürlüğü devletçe sağlanıyor. Herkes inancında ve ibadetinde serbesttir. Laikliği resmi politikası dinsizlik olan rejimlerden kesinlikle ayrı tutmak gerekir. O tür rejimlerde devlet dine karşıdır. Vatandaşın dinsiz olarak yetişmesi için gereken her türlü tedbiri alır. Atatürkçü laiklikte ise devlet işlerine karıştırılmaması koşulu ile tam bir din ve inanç özgürlüğü vardır.
Türk Devleti aynı zamanda nüfusumuzun yüzde doksan beşinden fazlasının inanç sahibi Müslüman olduğu gerçeğini de görmüştür. Müslümanların inanç ve ibadet hizmetlerini devlet yüklenmiştir. Din eğitim ve öğretimi yapan kurumlar açılmış buralarda Atatürkçü aydın akılcı laik din adamları yetiştirmeye hız verilmiştir. Hiçbir dönemde Anadolu'da Cumhuriyet dönemindeki kadar cami yapılmamıştır.
Türk milleti ve Devleti varlığını ancak inanç özgürlüğü içinde çağın gereği olan akıl ve bilim kavramlarının yolunda insancıl bir laikliği benimseyerek sürdürebilir. Geriye dönüş mümkün değildir. Böyle bir tutum zamana ayak uyduramamak çağın dışında kalmak olur.
--------------------------------------------------------------------------------
Atatürk'ün Laiklik ile İlgili Bazı Sözleri
Laiklik yalnız din ve dünya işlerinin ayrılması demek değildir. Bütün yurttaşların vicdan ibadet ve din hürriyeti demektir. (1930)
Laiklik asla dinsizlik olmadığı gibi sahte dindarlık ve büyücülükle mücadele kapısını açtığı için gerçek dindarlığın gelişmesi imkanını temin etmiştir. (1930)
Din bir vicdan meselesidir. Herkes vicdanının emrine uymakta serbesttir. Biz dine saygı gösteririz. Düşünüşe ve düşünceye karşı değiliz. Biz sadece din işlerini millet ve devlet işleriyle karıştırmamaya çalışıyor kasıt ve fiile dayanan tutucu hareketlerden sakınıyoruz. (1926)
DEVLETÇİLİK
XX. yüzyılda dünya devletleri daha mutlu yaşamak imkânlarına kavuşmak için üretimi artırma gereğini duydular. Bunun için de başlıca üç yöntemin uygulanmasını öngördüler. Bunları kısaca gözden geçirelim:
Liberal Ekonomi: Bu tür ekonomilerde üretim için gerekli olan sermaye üretim etkinliği ve üretilen malların dağıtımı tümüyle bireylere bırakılmıştır. Liberal ekonomi görüşüne göre ekonomik hayatın kendiliğinden işleyen yasaları vardır: Üretim mallara olan isteğe bağlıdır istek ise üretimin az veya çok olmasını sağlar. Devlet bu kuralları yönlendirmeye karışmamalıdır. Devletin görevi yurdu savunmak eğitim İşlerini düzenlemek adalet dağıtmak gibi alanlarda kalmalıdır. Devlet ekonomik hayata katılırsa az önce belirtilen denge bozulur. Gerekirse devlet ancak büyük bunalımları gidermek için ekonomik hayata girmeli bunalım geçince de gene çekilmelidir. Büyük ekonomik güce sahip olan kapitalist ülkeler liberal görüşü uygulayarak bugüne kadar gelmişlerdir.
Sosyalist Ekonomi: Bu tür görüşü uygulayan ülkelerde hem sermaye hem üretim doğrudan doğruya devletçe sağlanır. Kişilerin üretim araçlarına sahip olmaları yasaktır. Devlet tüm sermayenin sahibidir. Bütün ekonomik hayat devletin öngördüğü biçimde düzenlenir. Malların dağıtımını da devlet yapar. Bazı ülkeler temelde bu görüşü benimsemişlerdir.
Ilımlı Ekonomik Sistemler: Dünyanın hızla değişen şartları hem liberalizmin hem de Sosyalizmin katıksız bir biçimde işleyemeyeceğini göstermiştir. Bu bakımdan liberal rejimlerin bazılarında devlet ekonomik hayata artan ölçüde girerken sosyalist sistemde de yumuşamalar göze çarpmaktadır. Böylece her iki guruptan bazı ülkeler rejimlerinin temelini bozmadan önemli sistem değişikliklerine girmektedirler.
Devletçilik: Atatürk ilkelerinin arasında bulunan devletçilik bir ekonomi siyasetidir. Yukarıda anlatılan rejimlere benzemez. Milli özelliklerimize uyan gerekli kalkınmayı sağlayacak bir model olan devletçiliğin hangi şartlar altında nasıl doğduğu belirtilmişti. Bunun için burada devletçiliği kısaca değerlendireceğiz.
Devletçilik temel anlamıyla devletin ekonomik hayatın içine girmesidir. Ama bu yapılırken sosyalist model benimsenemez. Elinde sermayesi olan vatandaşlar birkaç alan dışında diledikleri biçimde üretime katılabilirler. Devlet bunlara engel olmadığı gibi üstelik gereken tedbirleri alarak işlerini kolaylaştırır kişileri üretim ve ticaret işine özendirir.
Ancak bilindiği gibi hızla sanayileşme cumhuriyetin ilk hedeflerindendi. Büyük temel sanayi kuruluşları yapmak için özel ellerde sermaye yoktu. Bu yüzden devletçilik doğdu. Devlet pek çok sanayi işletmesini kendisi kurdu çalıştırdı ve geliştirdi. Bir yandan da uyguladığı para ve kredi politikası ile özel kişileri başıboş bırakmadı. Böylece devlet ile vatandaş üretim işini birlikte düzenlediler. Bu işbirliği sonucu Türkiye örnek bir ülke durumuna gelmişti. Son araştırmalar Türkiye'nin 1930 yılına kadar uyguladığı devletçilik siyaseti ile en hızlı kalkınan üç ülke arasına girdiğini göstermektedir. 1029 yılında 100 olan Türkiye ve dünya sanayi üretim indeksi 1939'da Türkiye'de 196'ya erişmiştir. Dünya ortalaması İse 119'dur. Bu gelişme tablosunda Türkiye'nin yeri Rusya ve Japonya'dan sonra gelmektedir. Böylece 1927'de 1000 olan milli gelirimiz hızlı nüfus artışına rağmen 1939'da 1625'e yükselmiştir.
Sermayesi olmayan dışarıdan yardım almayan kaynakları sınırlı teknolojisi geri Türkiye'nin 1939 yılına kadar sağladığı bu gelişme Atatürk'ün akılcı ve milliyetçi görüşlerinin bir eseridir. O özel girişimleri desteklerken devleti de ekonomik hayata katmış her iki alan birbirlerini tamamlamışlardır.
İkinci Dünya Savaşı'nın çıkması üzerine bu gelişme durdu. Savaş sonrasında ise devletçilik ilkesi yeniden ve amaca uygun biçimde işletilip ihtiyaçlara göre düzenlenmedi politika aracı yapıldı. Bu yüzden özel alanla devlet alanı arasındaki denge bozuldu ve ekonomik hayata bir karga şa geldi.
Atatürk'ün baş ilkelerinden devletçilik Türkiye'yi ekonomik bakımdan kalkındıracaktır yeter ki gerektiği gibi uygulanabilsin.
--------------------------------------------------------------------------------
Atatürk'ün Devletçilik ile İlgili Bazı Sözleri
Devletçiliğin bizce anlamı şudur: Kişilerin özel teşebbüslerini ve şahsi faaliyetlerini esas tutmak fakat büyük bir milletin ve geniş bir memleketin ihtiyaçlarını ve çok şeylerin yapılmadığını göz önünde tutarak memleket ekonomisini devletin eline almak. (1936)
Prensip olarak devlet ferdin yerine geçmemelidir. Fakat ferdin gelişmesi için genel şartları göz önünde bulundurmalıdır. (1930)
Kesin zaruret olmadıkça piyasalara karışılmaz bununla beraber hiç bir piyasa da başıboş değildir. (1937)
İNKILÂPÇILIK
İnkılâp bir toplumun önemli kurumlarını kısa bir süre içinde değiştirip kendini yenileştirmesi atılımıdır. Tarihte önemli büyük inkılâplar görülmüştür. Atatürk yönetimindeki Türk Milleti de tarihteki en önemli İnkılâplardan birini gerçekleştirmiştir.
Bir toplumda durup dururken inkılâp yapılmaz inkılâpların tarihten gelen büyük sebepleri vardır. Türkler bir zamanlar çağın Önemli devletlerinden birini kurmuşlardı. Bu devlet yüzlerce yıl dünyanın sayılı güçlerinden biri olarak kaldı. Ama Batı'da gelişen akıl ve bilim çağına ayak uyduramadığı için geride kalmaya güçsüzleşmeye başladı. Çok uluslu bir yapıda olduğundan milli bir birlik kuramadı. Devleti kurtarmak isteyenler hep eski düzen ve belli kalıplar içinde değişiklikler yaptılar. Oysa yapıyı değiştirmek gerekti ve bu kaçınılmazdı.
Birinci Dünya Savaşı sonu yenilgi ve parçalanma Atatürk'e Türk milletini bir araya getirip mücadele etme ve yapıyı yenileme düşüncesini ve bunu gerçekleştirme azmini vermiştir. Eski yapıyı yeniden kurmak mümkün olmadığı için ardarda büyük inkılâplar yapılmıştır.
Atatürk'e göre "inkılâp milletin esenliği için halk adına yapıldı". "Yaptığımız ve yapmakta olduğumuz inkılâpların amacı Türkiye Cumhuriyeti halkını tamamen modern ve bütün anlamı ve biçimiyle uygar bir toplumsal heyet durumuna getirmektir". Öyleyse inkılâp modernleşme ve çağdaş uygarlık düzeyine ulaşmak için yapılacaktır. Gerçekten gördüğünüz büyük yenilik hareketleri hep inkılâpçı bir tutum ve davranışla yapılmıştır.
Türk Milleti iyiye doğruya güzele daha fazla yaklaşmak bunlara erişmek için inkılâpçılığa bağlı ve tam bir inkılâpçı olarak kalmalıdır. Öyleyse inkılâpçılık nedir? Atatürk'e göre "gerçek inkılâpçılık onlardır ki ilerleme ve yenileşme inkılâbına sevk etmek istedikleri insanların ruh ve vicdanlarındaki gerçek eğilime nüfuz etmesini bilirler".
Demek ki inkılâpçı ruhlara ve vicdanlara seslenecek insanları bu yolda yönlendirecektir. Atatürk inkılâbını sürdürebilmek inkılâpçı ruh ve yapıyı coşkuyu her zaman duymakla hedefleri belirleyip bu hedeflere ulaşma yolunda çalışmakla olur.
Türk İnkılâbının üstün ve yüce amacını her zaman kavramaya çalışmalıdır. Durmadan ve her zaman yenilik yolunda ileriye doğru gidilecektir işte Atatürk'ün temel ilkelerinden biri de budur. Türk inkılâbının korunması geliştirilmesi ve ilerletilmesi şarttır. Atatürk bundan emindi ve şöyle diyordu: "İnkılâbın hedefini kavramış olanlar daima onu muhafazaya muktedir olacaklardır".
Evet bu özlü sözlerin ışığında bilinçli inkılâpçılık Türk Milletinin geleceği olmalıdır.
--------------------------------------------------------------------------------
Atatürk'ün İnkılâpçılık ile İlgili Bazı Sözleri
Yaptığımız ve yapmakta olduğumuz inkılapların gayesi Türkiye Cumhuriyeti halkını tamamen çağdaş ve bütün anlam ve görünüşüyle uygar bir toplum haline ulaştırmaktır. (1925)
Biz büyük bir inkılap yaptık. Memleketi bir çağdan alıp yeni bir çağa götürdük. (1925)
Ataturk'un en buyuk eseri Turkiye Cumhuriyeti'dir. Bu yeni ve cagdas devleti kuran buyuk onder Turk vataninin ve devletinin bagimsizligina Turk ulusunun ozgurlugune dayali bu genc devletin kurulmasi savasimlarini verdikten sonra "ilelebed payidar olacagini" sonsuza dek yasayacagina inandigi cumhuriyeti gelecegin genc kusaklarina emanet etmistir. Cumhuriyet adini verdigi yeni devletin cagdas demokratik yonetim temeline oturan toplum yapisini da cagdas dunya gorusune gore olusturmustur. Bu yapiyi olusturan cagdas dunya gorusu olan Turk devriminin korunmasi da bu kusaklarin gorevidir.
Ataturk'un "Turk Devrimi" dedigi toplumsal degisme ve olusmanin degismez ilkeleri onun olumunden sonra "Ataturk Ilkeleri" deyimiyle yeni Turkiye'nin yasama felsefesinin ana kaynagi olmustur.
Ataturk ilkeleri Turk devriminin dayandigi temel dusunce ve inanclarin ozudur. Devrimler yeni Turkiye'nin ruhu ilkeler de bu ruhu yasatan gucun kaynagidir. Turk ulusunun cagdaslasmasinin durmadan gelisip surecegi inancini ozetleyen Ataturk Ilkeleri sonsuzluga akip giden ulus varliginin sonsuz dinamizmidir.
1924 ve 1961 Anayasalarinda da acik secik yerini bulan bu ilkeler kaderde ve tasada birlesen bireylerinin ortak mutlulugunu amaclayan ve birbirinden ayrilmaz bir butun olusturan bir ulusal inanc olarak yasayacaktir. Turk ulusu ve gencligi hergun ileriye dogru gelisen atilimlarinda sasmaz bir hedef olarak Ataturk Ilkeleri dogrultusunda inancla yuruyecektir.
ATATURK ILKELERININ OLUSUMU VE BIRBIRIYLE ILISKISI
Ataturk Ilkeleri tarihsel sureci icinde Turk ulusunun ve toplumsal yapisinin gereklerinden cikmis cagdaslasma gereksinimin yarattigi toplumsal ilkelerdir. Kavram ve sozcuk olarak kullanilmaya baslanmasi Turk ulusunun yasam cizgisi surecinde toplumsal vicdanin ozunde sakli birer inanc olarak olaylarin dogal gelisimiyle ortaya cikisindan sonradir.
Ozgurlukculuk Cumhuriyetcilik ve Milliyetcilik yeni devletin kurulmasinda ulusun ozunden kopmus birer yasama ve var olma savasiminin temel ilkeleridir. Halkcilik ve Devrimcilik bagimsizligini kazanmis Turk ulusunun cagdaslasma gereksiniminin yaratici kaynaklaridir. Laiklik ve Devletcilik yeni devletin cagdas bir kimlik kazanmasinin dogal sonucudur. Bariscilik Gercekcilik ve Akilcilik otekilerin hepsinin itici gucu olmus ilkelerin tumunun birbirleriyle kaynasik bir butun olusturmasini saglamistir.
Ozgurlukculuk ilkesi Kurtulus Savasinin iki ana sloganiyle ozetlenebilecek olan "Ya bagimsizlik ya olum" ve "milli misak (ulusal ant)"in ozunu belirler. Kaynagini Turk ulusunun tarihsel niteliklerinden alan bu ilke kurtulus savasi boyunca ulusal direnisin itici gucunu olusturmustur. Ulusal Ant Ataturk tarafindan kaleme alinip 28 Ocak 1920'de kabul edilmisti.
Genc Turkiye devletinin demokratik esaslara dayali ilk yonetim bicimi olan Turkiye Buyuk Millet Meclisi yonetiminin saglam kurallara baglanarak calismasini ongoren "Halkcilik Programi" da 13 Eylul 1920'de yine Ataturk tarafindan meclise verilmisti.
Ataturk Ilkelerinin tumu yeni Turkiye'nin atilimlarina kaynak olarak "dokuz umde" adiyla 8 Nisan 1923'te yine Ataturk tarafindan ortaya atilan programin uygulama eylemlerinin adim adim gerceklestirilmesinde tarihsel sureclerin dogal sonucu olmustur.
Bu ilkeleri bu tarihsel olusum ve gelisimin ana cizgileri olarak anlamak ve birbirini butunleyen bir demet halinde incelemek ve aciklamak gerekir. Bu incelememizde ilkelerin iliskileri ve birbirlerini butunleyisleri ozellikle on planda tutulacaktir.
LAIKLIK
Ataturk ilkeleri arasinda devrimcilik cumhuriyetcilik ve uygarlikcilik ilkeleri ile simsiki iliskili olan laiklik ilkesi yaygin anlatimiyla din ile dunya din ile devlet islerinin ayrilmasini ongoren akilci bir yontemdir.
Laiklik genis anlamiyla cagdaslasmanin dogal bir sonucudur. Din bireylerin diledigi inanci tasimasidir. Nasil bireyleri belli bir inanca zorlamak insan haklarina aykiri ise devleti de belli bir inancin buyrugu altina sokmak cagdas devlet anlayisina aykiridir.
Devlet yonetiminin dinsel kural ve kurumlardan ayrilmasi cagdas Turk toplumunun yuzyillardir bekledigi bir devrim atilimidir. Yalnizca basimevinin ulkeye girmesine engel olup uc yuz yil geciktiren dinsel otoritenin Turk ulusunun cagdisi kalisindaki olumsuz etkisi bile din ile devlet islerinin ayrilmasi icin yeter ve gerek bir kosuldur.
Laiklik ilkesi kimi gerici cevrelerin yorumladiklari gibi dinsizlik anlaminda dusunulmemelidir. Tersine her yurttasi din ve inancinda ozgur birakan temiz ruhlu halkimizi ozellikle koylumuzu kutsal din duygusunu somurerek cikar saglayan guclerin baskisindan kurtaran laiklik ilkesi toplumdaki mezhep farkliligindan ileri gelen karsitlik ve catismalari da onleyen en etkili ve olumlu bir yontem oldu.
Laiklik devlet yonetiminde butun yasalarin kurallarin ve yontemlerin bilimsel ve teknik bulgularla cagdas uygarligin sagladigi verilere ve dunya gereksinmelerine gore yapilmasi ve uygulanmasi ilkesidir.
DEVRIMCILIK
Devrimcilik ilkesi Ataturk ilkeleri arasinda devingenlik eylem ve atilim kavramlarini iclem ve kaplamina almis tek ilkedir.
Ataturk Buyuk Soylevinin sonunda: "Bu aciklamalarimla ulusal yasami sona ermis varsayilan buyuk bir ulusun bagimsizligini nasil kazandigini ve bilim ve teknigin en son esaslarina dayali ulusal ve cagdas bir devleti nasil kurdugunu anlatmaya calistim" diye degindigi cagdas devlet kavramiyla devrimcilik ilkesinin sasmaz isaretini veriyordu.
Cagdas devleti kuran bir ulusun cagdisi niteliklerden kurtulmasi gerekirdi. Iste Turk ulusunun cagdisi niteliklerden kurtulmak cagdaslasmak icin giristigi atilimlarin tumu devrimcilik ilkesinin kapsami icine girer.
Devrim sozcugunun su ya da bu anlama geldigini tartismanin devrimcilik kavraminin anlamini degistirmeye bir yarari yoktur. Devrimcilik Ataturk'un Turk ulusunu cagdaslastirmak icin giristigi eylemlerin tumunun tek ve degismez amacidir.
"Turk ulusunu son yuzyillarda geri birakmis olan kurumlari yikarak yerlerine ulusun en yuksek uygarlik gereklerine gore ilerlemesini saglayacak yeni kurumlari koymus olmaktir" tumcesiyle tanimlamis oldugu devrim atilimlarini gerceklestiren Ataturk "ulusu ve toplumsal ortami hazirlamak" yontemini uygulamistir.
Devrimcilik bu ana yonteme uyarak yalnizca cagdisi kurumlari yikmak yerine cagdaslarini kurmakla yetinmemek ulusu cagdaslasmanin gerektirdigi yeni kurumlara bilimin ve uygarligin kilavuzlugunda cagdas degerlere kavusturmaktir. Bu bakimdan devrimciligi dar anlamda yikip yapmak sinirlari icinde dusunmek onun bicimsel yonunu gormekten ileri gitmeyen bir dar gorusluluktur.
Devrimcilik devrime konu olan eylemlerin turune niteligine gore bir atilim sureci saptamaktir. Ataturk bu sureci saptamakta essiz bir basari gostermistir.
Devrimcilik Ataturk ilkelerinin hemen hemen tumuyle birlesir. Butun ilkelerin ya neden ya da sonuc olarak devrimcilikle simsiki bir ilintisi vardir. Bu bakimdan devrimcilik Ataturk ilkelerinin tumunu gerceklestirmeye korumaya ve yasatmaya kesin kararliliktir.
Devrimcilik gercek anlamiyla "Turkiye Cumhuriyeti halkini butunuyle cagcil ve butun anlam ve bicimiyle uygar bir toplumsal kurul (heyeti ictimaiye) durumuna vardirmaktir." Devrimcilik devrim atilimlarini yalnizca bicimsel yaniyla dondurup yuce anlam ve amacini yitirenlerle savasmaktir. Devrimcilik ulusun ve ulkenin yucelmesi icin surekli caba gostermektir. Cunku "devrimler baslar ama devrimin bitisi diye bir sey yoktur. Baslamak ve bitmemek gerek dogada gerek toplumda devrimin evrimle benzer olan ortak yasasidir."
CUMHURIYETCILIK
Ataturk devriminde cumhuriyetcilik ana ilke ve esas degerdir. Anayasalarimizda oteki Ataturk ilkelerinin yer alisinda dizilis sirasinda en bastadir. Oyle ki anayasamizda degistirilmesi onerilemez maddelerin en basinda gelir. Kisacasi bu ilke anayasanin bagimsiz anamaddesidir.
Cumhuriyetcilik ilkesi boylece devletin bicimini belirleyerek devlet duzen ve yonetiminde kisisellik ve keyfiligin egemen olmasini onleyen en saglam guvencedir.
Ulusal Kurtulus Savasi baslangicindan olumune degin Ataturk halk yonetimini devleti halkin yonetmesini yonetimin halkin eline gecmesini devletin bir halk devleti haline gelmesini savunmustur. Bu bakimdan Cumhuriyetcilik ilkesi halkcilik ilkesiyle birlesir ve "Egemenlik Ulusundur" ozdeyisinde en ozlu anlatimini bulur.
Egemenligin ulus tarafindan kullanilmaya baslandigi 23 Nisan 1920 gununden itibaren ozgurluk ve bagimsizlik savaslarini kazanan Turk ulusu kendi yonetim bicimini belirlemis bu yonetim bicimi ayni zamanda ulus seref ve onurunu kurtarmak icin en guclu arac olmustur. Cumhuriyet yonetimi daha o gunden secmis secmis olan Turk ulusuna seslenen buyuk onder su tumcelerle cumhuriyetin bagimsizligin ayrilmaz parcasi oldugunu vurgulamistir: Bugun ulastigimiz sonuc yuzyillardan beri cekilen ulusal yikimlardan uyanmanin ve bu sevgili vatanin her kosesini sulayan kanlarin karsiligidir. Bu sonucu Turk gencliginin korumasina birakiyorum."
"Ey Turk Gencligi: Birinci odevin Turk bagimsizligini Turk Cumhuriyetini sonsuza degin korumak ve savunmaktir."
Bu sozleri ruhuna ve varligina percinlemis olan Turk ulusu cunhuriyeti dunya durdukca korumaga and icmistir. Cumhuriyetcilik oteki Ataturk ilkeleriyle birlikte ugrunda olumu goze alma inancidir. Cunku demokrasinin esanlamlisi olan Cumhuriyet ulus egemenligini en iyi simgeleyen en yuksek dolayisiyla Turk ulusuna en layik ve onun yuce ruhuna en uygun bir devlet yonetimi bicimidir.
MILLIYETCILIK
Ataturk Ilkeleri arasinda son derece onemli bir ilke olan milliyetcilik akilcilik gercekcilik bariscilik ve cumhuriyetcilik ilkeleriyle butunlesen ve bu ilkelerle celisen yorumlara kapali bir ilkedir.
Milliyetcilik ilkesi ulusal savasimin cikis noktasini olusturmus ve tum tutsak uluslarin kurtulus hareketlerine isik tutmustur.
Ataturk'un turlu demec ve soylevlerinde aciklik kazanmis olan bu ilke Fransiz devriminden sonra dunyaya yayilan ozgurluk dusuncesinin tarihsel gelisimi icinde her ulusun kendi kaderini cizme inancinin dogal bir sonucu olmustur.
Osmanli Imparatorlugunun cokus doneminde ulusallik niteligini yitirmekte olan dilimizin sadelestirilmesi ve dunyaya yayilmis Turk toplumlarinin arastirilip incelenmesi hareketlerinin ortak adi olarak Turkculuk akimi biciminde belirmistir. Zaman zaman butun Turk toplumlarini birlestirmeyi amaclayan Turancilik zaman zaman da Islam Birligi kurmak gibi bir amaca yonelik Islamcilik akimlariyla karistirilmaya baslanmisti.
Bugun anayasamizda da yer alan milliyetcilik kavram bir ilke olarak Turk ulusunun egemenligini kendi iradesine aldigi surec icinde gercek anlamini kazanmistir. Akilci gercekci barisci ve cumhuriyetci bir nitelik aldiktan sonra Ataturk tarafindan "Turk Milliyetciligi" deyimiyle butun aciklik ve kapsamini gercek anlam ve kilavuzlugunu bulmustur. Bugun Ataturk ilkeleri arasinda yer alan milliyetcilik cagdas anlamiyla siyasal ekonomik ve kulturel bir devlet sistemi olmustur.
Milliyetcilik ilkesine gore Turk ulusu buyuk insanlik ailesinin yuksek onurlu bir uyesidir. Bu bakimdan butun insanligi sever; ulusal onur ve cikarlarina dokunulmadikca baska uluslara karsi dusmanlik beslemez ve asilamaz.
Milliyetcilik ilkesi butun cagdas uluslarla uyum icinde yasamakla birlikte Turk toplumsal varliginin ozel karakterini ve baslibasina bagimsiz kimligini sakli tutmayi esas sayar. Bu bakimdan kendi ozune aykiri akimlarin ulkeye girmesini ve yayilmasini istemez.
Ataturk milliyetciligi gerek bagimsiz gerek baska devletlerin uyrugu olarak yasayan butun Turkleri hangi dinden olurlarsa olsunlar derin bir kardeslik duygusuyla candan sevmek ve onlarin refah ve gelismesini candan dilemekle birlikte siyasal sinir olarak Turkiye Cumhuriyeti sinirlarini tanir.
Milliyetcilik ilkesine gore Turkiye Cumhuriyeti icinde Turk dili ile konusan Turk kulturu ile yetisen Turk ulusunun her yonden yukselmesi dusuncesini benimseyen her birey hangi dinden olursa olsun Turk'tur.
Milliyetcilik ilkesini ulusal bilincimize Kurtulus Savasi ile percinleyen guc Turk toplumunu birbirine baglayan en yuce bagin uluscu bag oldugu inancidir. Bu uluscu bagin en ozlu deyisi "Ulusal Birlik Duygusu"dur.
Milliyetcilik ilkesi ozet olarak: "Turk ulusunun yuksek karakterini yorulmaz caliskanligini dogustan gelen zekasini bilime bagliligini guzel sanatlara sevgisini ulusal birlik duygusunu araliksiz olarak ve her turlu arac ve onlemlerle besleyerek gelistirmek"tir.
Milliyetcilik ilkesi Turk ulusunun "butun bireylerini kaderde kivancta ve tasada ortak bir butun halinde ulusal bilinc ve ulkuler cevresinde toplamak" inancidir.
DEVLETCILIK
Anayasamizda da yer alan devletcilik ilkesi tum ulkelerin ortak amaci olan toplumun esenlik ve mutlulugunui saglayici toplumsal ekonomik ve kulturel kalkinmada devletin ustlenmesi gereken gorevleri saptayan bir yontemdir. Genel cizgileri ile ozel girisimin yetki ve gucu disinda kalan ekonomik kalkinma ve orgutlenmeyi devlet eliyle ve araclari ile ggerceklestirmek ilkesidir.
Anayasamizin devletin gorev ve sorumlulukguna biraktigi yerine getirmekle yukumlu oldugu bellibasli gorevleri saptayan maddeleri devletin ulusun bireylerinin ve tumunun esenlik ve mutlulugu ile ulkenin guvenlik ve bagimsizliginin korunmasi esaslarini kapsar.
Genel olarak her devletin temel iki odevi vardir:
a. Ulke icinde guvenligi ve adaleti kurmak ve surdurmek bu suretle yurttaslarin her cesit ozgurluklerinni dokunulmazlik altinda bulundurmak
b. Dis siyasal ve oteki uluslarla iliskileri iyi yoneterek ulkede her cesit savunma guclerini her an hazir tutarak ulusun bagimsizligini guvence altinda tutmak ve bu ugurda baska care kalmazsa silahla savunmaktir.
Denebilir ki devletin olusturulmasinda amac bu iki temel odevin yerine getirilmesini saglamaktir. Cunku bu odevlerin yurttaslarin birey olarak yapmaga guclerinin yetmeyecegi islerdir.
Bunlardan baska devletin ilgilendigi bellibasli isler bayindirlik egitim kultur saglik ve sosyal yardim tarim ticaret ve sanayiye iliskin ekonomik etkinliklerdir.
Tarimla tecimle sanayi ile ekonomik islere devletin girmemesi bireylere birakmasi gerektigi gorusunde bulunan kurama "bireycilik" derler. Ulusun genel ve ortak cikarlarina ait siyasal ve dusunsel islerde oldugu gibi her turlu ekonomik islerin de bireylere birakilmayip devlet tarafindan yapilmasinin daha uygun olacagini savunan kurama da "devletcilik" denir.
Devletin temel iki odevinin yaninda ekonomik amacli odevler dogrudan dogruya devletin zorunlu gorevlerinden gorunmemekle birlikte ana gorevlerinin yerine getirilmesinde etkindirler. Vatandasin guvenligini ve esenligini her seyin basinda dusunmek ve saglamakla yukumlu olan devletin ana gorevlerinin yerine getirilmesinde son derece etkili ekonomik amacli odevleri de bireylere ya da ortakliklara tumuyle birakabilmek icin bu islerin devletin el koymasina ve yardimina gerek kalmadan yurutulecegine devletin temel odevlerini yerine getirmekte guclukler yaratmayacagina guvenmesi gerekir.
Bu gibi islerde bireylerin kurmaya olanak bulamayacaklari genis ve guclu orgutler gerekebilir. Ya da bu gibi islerde yeterince cikar elde edemeyecekleri icin o islerden vazgecerler. Oysa ki o isler ulusca yasamsal bir onem tasiyabilir. Iste devlet onu yapmak zorunda bulunur.
Devletin bireye gore amaci cok farkli bir ozellik tasir. O toplumun ortak cikarini ve ilerlemesini dusunur. Bireyleri ozel cikar hirsindan ne olcude uzaklastirmak olanaklidir dusunulmeye deger.
Anayasamizda da yer alan bu ilkenin ozellikle halkcilik ilkesini butunleyici halkcilik ilkesinin gerceklesmesini saglayacak bir yontem oldugu gozden uzak tutulmamalidir. Bu ilke yuzyillar boyu saglanmis teknik gelismeleri sanayii kisa surede yurtta saglamayi istemekte ona calismakla birlikte bunlari basarmis ulkelerin yaptiklari buyuk yanlisliklara icine dustukleri buyuk zorluklara ve celiskilere ugramamak icin ortaya konmus ve Ataturk tarafindan gerceklestirilmeye baslanmistir. Ataturk ilkeleri arasinda ozel bir yer tutan devletcilik ulus birligini ulus butunlugunu siniflara parcalamamak; bu siniflar arasinda ulus varligini sarsan yipratan catismalara karsitliklara dusmemek amacina yoneliktir.
Devletcilik ilkesi devlet ile bireyin etkinlik alanlarini saptarken ozel ve bireysel ekonomik girisim ve etkinliklere set ceken onlari yok eden bir yontem degil ilke olarak devleti bireyin yerine koymamak fakat bireyin gelismesi icin genel kosullari hazirlamak ve bireyin kisisel etkinligini ekonomik ilerlemenin ana kaynagi olarak gormek anlayisidir.
Kurtulus Savasimiz "birlik ve dayanisma" ile anamalciligin somurgeciligine karsi kazanilmisti. Genc Turkiye Cumhuriyeti de bu birlik ve dayanismayi toplumun gelismesi atilimlarinda gerceklestirmek zorundadir. Nasil cumhuriyet yonetiminin kurulus baslangicinda somurucu anamalci ve isci siniflari yoksa cagdas uygarlik yolundaki gelismelerde de sinif karsitliklarina catismalarina dusmeden toplum yapisinda ekonomik ve kulturel dengeler saglamak da devletciligin amaclari arasindadir. Devletciligin bu anlamda uygulanisi cagimiza ve gelecege uygun ozgun bir girisimdir. Ataturk devletciligi Turk ulusu icin oldugu kadar onun durumunda olan egemenlikleri ozgurlukleri icin savasan anamalci ulkelerin somurulerinden kurtulmak cabasinda olan uluslar icin de toplumsal bir kosul bir gerekirciliktir.
Devletcilik ilkesi dogumu denemesi uygulanmasi ile ulusal; amaci ve gelecegi ile evrenseldir.
HALKCILIK
Devrim Tarihimizde uzerinde duyarlikla titredigimiz 1924 ve 1961 anayasalarinda yer alan halkcilik ilkesi Ataturk ilkeleri arasinda demokrasi ulkusunun temelini olusturmaktadir. Bu ilkenin ana ozelligi ulke yonetiminin ve egemenligin kaynagini halk dedigimiz ulus varliginda bulmaktir. Ataturk'un daha 1920 yilinda meclise sundugu halkcilik programinda halki temsil eden meclisin ulusal egemenligi hangi yontemlerle kullanacagini saptayan esaslar 1937'de anayasamizda devletin temel ilkeleri arasinda yer alan halkcilik adiyla yonetimin demokratik kaynagini saptiyordu.
Egemenligi bir zumre ya da bir aileye baglayan cagdisi bicimlerin yerini alan ve halkin secimle saptadigi bir meclis araciligi ile yonetim ve egemenlik haklarini kullanmasi yonetimi genis anlamda "halkin halk tarafindan halk icin yonetimi" halkciligin ozunu olusturur. Devlet ile yurttas arasindaki karsilikli hak ve odevlerin yerine getirilmesinde duzenleyici kurallari yasalari yapma yetkisini halk egemenliginde taniyan halkcilik ilkesi baslica su ozellikleri kapsar:
Yasalar onunde salt bir esitlik ongoren ve hicbir bireye hicbir aileye hicbir sinifa ayricalik tanimayan bireyler halktandir. Bu nitelikleri tasiyan bireylerin yonetimi ellerinde bulundurmalari halkciligin temel ozelligidir. Bu bakimdan halkcilik:
a. Ulke yonetiminin demokratikligi
b. Herhangi bir birey ve sinifa ulusun genel haklari disinda ayricalik tanimamak
c. Sinif kavgasini kabul etmemek gibi ogelerden olusur.
Halkcilik ilkesi ulusal egemenligi genis halk yiginlarinin ozgur iradesine baglarken oteki ilkelerden soyutlanmadan degerlendirilmelidir. Akilcilik ozgurlukculuk ve uygarlikcilik ilkeleriyle cakisan bir ilke olrak halkin olumlu bilimin ve cagdas uygarligin gereklerine gore egitilmesi yurttaslik bilincinin egitim yolu ile aydinlatilmasi halkciligin temel yontemidir. Turk toplumunun sosyal kulturel ve ekonomik kalkinmasinin temelini olusturan egitim kalkinmasi milliyetcilik ilkesinin de ana eregidir. Bu bakimdan egitim yoluyla aydinlatilmis halk ulusal egemenligin guclenmesi ve demokrasimizin yasamasinda halkcilik ile milliyetcilik ilkelerinin aydinliginda tek ve gercek guvencedir.
BARISCILIK
Ataturk Ilkelerinden akilcilik gercekcilik ve uygarlikcilik ilkeleriyle birlikte degerlendirilmesi ve yorumlanmasi gereken bariscilik ilkesi bugun tum dunyada korunmasina ve yasatilmasina butun uluslarin caba gosterdigi yuce bir insanlik ulkusudur.
Tarih boyunca giristigi turlu savaslarda kahramanliklar yaratan Turk ulusunun insanlik ailesinin onurlu bir uyesi olarak barisi korumada gosterdigi duyarlik ve titizlik Ataturk ilkeleri arasinda bariscilik kavraminin akilciliga ve gercekcilige dayali bir ilke olarak nasil deger kazandiginin bir kanitidir.
"Yurtta baris dunyada baris" ilkesiyle ozetlenebilecek olan bariscilik dunyanin gelecegini dunya uluslarinin anlasarak kardesce gecinmeleri turlu nedenlerle ve etkenlerle birbirinden ayrilmis ve birbirine dusman kesilmis uluslarin aralarinda bir yakinlasma ve kardeslik kurmalarinin mumkun olacagi inancidir. Ancak her ne suretle olursa olsun savas dusuncesini ulkemizden uzak tutarak bariscilik ilkesi ugrunda elimizden geleni yapmak yeterli degildir. Yuce ulusumuzu ve kutsal ulkemizi bir saldiriya ugradigi takdirde bir karis topragi icin kanimizin son damlasina kadar dokmeye hazir ve inancli olmak da barisciligin ayrilmaz kosuludur.
CUMHURİYETÇİLİK
Cumhuriyet bir devlet biçimidir. Cumhuriyette esas olan ilk öğe devlet başkanının belli bir süre için seçilerek iş başına gelmesidir. Bu bakımdan cumhuriyet başta bir hükümdarın bulunduğu devlet biçimlerinden (monarşilerden) ayrılır. Monarşilerde devletin başı belli bir aile içinden çıkar normal koşullar altında ölünceye kadar iş başında kalır. Yerine gene aynı aileden bir başkası gelir. Her monarşide aile içinden kimin hükümdar olacağı belli bazı kurallara göre saptanır. Cumhuriyette devlet başkanı belli bir süre içinde seçimle iş başına gelince ileri gelen diğer kişilerin de seçimle belirlenmesi gerekir. Bunlar genellikle o toplumda yasa koyacak kimselerdir.
Gerek devlet başkanının gerek yasa koyma yetkisine sahip olanların seçimle iş başına gelmesi şartının kabulü ile cumhuriyet tam anlamıyla belirmiş sayılmaz. Şimdi sorun seçim üzerinde düğümlenecektir. Seçime kimler katılacaktır? Belli bir grup vatandaşa seçme ve seçilme hakkı verilirse belki dış görünüşü bakımından bir cumhuriyetle karşılaşılır. Böyle cumhuriyetler ilkçağ Yunan kent devletlerinde bazı ortaçağ İtalyan ve Alman bölgelerinde (Venedik Ceneviz cumhuriyetleri Hansa kentleri gibi) görülmüştür. Bu tür eski cumhuriyetlerde seçime katılma hakkı sadece belli bir grup vatandaşa verilmişti. Onlar yaptıkları seçimle iş başına gelen kadroya dayanarak tüm toplumu yönetiyorlardı. Bugünkü anlayışımıza göre bu tür cumhuriyetler amaca uygun birer rejim değillerdir. Onlara aristokratik veya oligarşik cumhuriyetler denilir.
Demek ki cumhuriyet biçiminin amaca uygun olarak gerçekleşmesi için belli bir olgunluk yaşına gelmiş her vatandaşın seçime katılması gerektir. Bu anlamıyla cumhuriyetler Amerika Birleşik Devletleri'nin kurulması ile doğmaya ve ancak büyük Fransız inkılâbından sonra yayılmaya başlamıştır. Gerçi ünlü düşünürler cumhuriyeti çok önceden kafalarında kurmuş ve tanımlamışlardır. Ancak uygulama XIX. yüzyılın sonuna doğru ortaya çıkmıştır. Seçme ve seçilme hakkının tüm vatandaşlara tanınması ve uygulamaya geçilmesiyle gerçek cumhuriyet kurulmuş ve işlemeye başlamıştır. Ancak bu devlet biçimini daha iyi ve köklü olarak yaşatmak seçimin demokrasi şartlan içinde yapılması ile mümkündür. Yukarıda demokrasinin tanımı görülmüştü işte gerçek cumhuriyet demokratik hayatla gerçekleşir.
Osmanlı Devleti bir cumhuriyet değildi. Padişahlar Osmanlı Ailesi içinden çıkarlardı. Devleti ve milleti yönetme yetkisi kesinlikle padişahındı. Gerçi meşrutiyet döneminde halkın oyu ile seçilmiş meclisler vardı. Ancak bu meclisler padişahın üstünde değildi tersine padişah bunların yani millet isteğinin üzerinde idi. Son karar son söz kesinlikle padişahındı.
Bu yönetim biçiminin sakıncalarını yaşanılan türlü olaylar göstermiştir. Atatürk cumhuriyet ilânı ile devlet içinde karar verecek en yetkili ve son makam olarak milletin tanındığını belirtmiştir.
Atatürk bir cumhuriyet âşığı idi. Daha kimse bu kelimeyi ağzına alamazken genç Mustafa Kemal padişahlık rejimine karşı çekinmeden saltanatın kaldırılıp cumhuriyetin kurulması gereğini söyleyebiliyordu. Hele millî mücadeleye başlarken bunu açıkça belirtmişti. Erzurum Kongresi'nin açılacağı günlerde yakın arkadaşlarına cumhuriyetin kurulacağını anlatıyordu. Nihayet bilinen aşamalardan sonra cumhuriyet rejimine kavuştuk. Kişisel saltanata son verildi.
Atatürk cumhuriyeti demokrasi içinde İşleyen en ideal bir rejim olarak görmektedir. O şöyle söylüyor: "Demokrasinin bütün anlamıyla ideali milletin tamamının aynı zamanda yöneten durumda bulunabilmesi hiç olmazsa devletin son iradesini yalnız milletin ifade etmesini ve belirtmesini ister. Ne yazık ki milletlerin nüfus çokluğu düşünce eğitimi düzeyleri idealin uygulanmasında idealden büsbütün yoksunluğa yol açacak ihtiyatsızlıklardan kaçınmayı gerektirmektedir. Şu duruma göre demokrasi ilkesinin en modern ve mantıksal uygulamasını sağlayan hükümet biçimi cumhuriyettir. Cumhuriyette son söz milletçe seçilmiş meclisindir. Millet adına kanunları o yapar. Hükümete güven oyu verir ya da vermez onu düşürür. Millet vekillerinden hoşnut kalmazsa başkalarını seçer. Cumhuriyette meclis cumhurbaşkanı ve hükümet bilirler ki kendilerini iktidar ve yetki yerine belli bir zaman için getiren irade ve egemenliğin sahibi olan millettir. Gücünün ve yetkisinin Tanrıdan geldiğini ve yalnız ona karşı ahirette hesap verebileceğini varsayan ve devleti ülkeyi kendine mirasla kalmış bir malikane kabul eden bir hükümdar kendini her türlü sınırlamadan uzak görür. Böyle bir yönetimde milletin benliği özgürlüğü söz konusu dahi olamaz. Şu duruma göre yetkileri sınırlı dahi olsa hükümdarlık biçimi demokrasiye millî egemenlik ilkesine uygun değildir".
Pek iyi anlaşılıyor ki Atatürk halkın kendini doğrudan doğruya yönetmesi demek olan demokrasiyi en ideal devlet biçimi kabul etmektedir. Ancak bütün bilginlerin de söyledikleri gibi halk kendini doğrudan doğruya yönetemez çünkü bugün milyonlarca kişinin bir araya gelerek her zaman devlet işlerini yürütmeleri mümkün değildir. Öyle ise demokrasiyi gerçekleştirmek ancak cumhuriyetle mümkündür. Cumhuriyette millet yöneticileri belirli bir zaman için seçer belli bir süre geçince hoşnut kalmamışsa onları görevden uzaklaştırır işte cumhuriyet demokrasisi budur. Bu rejimin kişisel saltanattan çok daha iyi olduğu kuşkusuzdur.
Atatürk belli kişilerin seçimle iş başına gelip bir daha iktidardan ayrılmaması demek olan Faşizm ile milletin tümüne değil de sadece birkaç tabakaya dayanarak millet egemenliğini reddeden Bolşevizm'e karşı çok açık bir cephe almıştır. Her iki rejimin geliştiği bir dönemde millet egemenliğine dayalı cumhuriyete sıkı sıkıya bağlı kalması yalnız bizim için değil tüm insanlık için bir kıvanç kaynağıdır.
Atatürk'e göre "Türk Milletinin tabiatına ve geleneklerine en uygun olan yönetim cumhuriyet yönetimidir". Atatürk demokrasinin Osmanlı Saltanatı içinde yeşeremediğini açıkça görmüştür. Demokrasi ancak cumhuriyetle kökleşip gelişebilirdi. Bunun içindir ki Türk inkılâbının baş ilkeleri arasında cumhuriyetçilik sayılmıştır. Milletin kendi yönetimi olan cumhuriyete içten bağlılık yücelme yolunu aşmanın baş şartıdır.
--------------------------------------------------------------------------------
Atatürk'ün Cumhuriyetçilik ile İlgili Bazı Sözleri
Türk milletinin karakterine ve adetlerine en uygun olan idare Cumhuriyet idaresidir. (1924)
Cumhuriyet rejimi demek demokrasi sistemiyle devlet şekli demektir. (1933)
Cumhuriyet yüksek ahlaki değer ve niteliklere dayanan bir idaredir. Cumhuriyet fazilettir. (1925)
Bugünkü hükümetimizin devlet teşkilatımızın doğrudan doğruya milletin kendi kendine kendiliğinden yaptığı bir devlet ve hükümet teşkilatıdır ki onun adı Cumhuriyettir. Artık hükümet ile millet arasında geçmişteki ayrılık kalmamıştır. Hükümet millet ve millet hükümettir. (1925)
MİLLİYETÇİLİK
Ait olduğu milletin varlığını sürdürmesi ve yüceltmesi için diğer bireylerle birlikte çalışmaya bu çalışmayı ve bilinci diğer kuşaklara da yansıtmaya "milliyetçilik" denilir. Şu tanıma göre milliyetçiliğin en önemli öğesi "millet" olmaktır. Öyle ise millet nedir?
Bir insan topluluğuna millet diyebilmek için bazı niteliklerin o toplumda olup olmadığı saptanmalıdır. Bazı anlayış biçimlerine göre bir topluluğun millet sayılabilmesi için ırk birliği yetişir. Bu eksik bir görüştür. Aynı ırktan olmadıkları halde bugün milletlikleri tartışılmaz topluluklar vardır İsviçreliler ve Amerikalılar gibi bazılarına göre ise millet olmanın baş şartı aynı dili konuşabilmektir. Bu da her zaman doğru sayılamayacak bir görüştür. İsviçre'de üç ayrı dil konuşulur ama bütün İsviçreliler bir millettirler. Buna karşılık aynı dili konuşan pek çok Arap milleti vardır. Iraklılar ile Faslılar aynı dili konuştukları halde aralarında büyük farklar bulunur ikisi de ayrı birer millet sayılabilirler.
Kimileri de millet olmanın baş şartı olarak din birliğini kabul ederler. Kuşkusuzdur ki artık bu da savunulamaz bir görüştür. Bugün dünyanın en büyük milletlerinden sayılan Japonların içinde çok çeşitli dinler vardır. Gene ayrı birer din gibi kabul edilebilecek Katoliklik ile Protestanlık Almanya'da Amerika'da yan yana yaşamaktadır. Ama aynı dinden oldukları halde Müslümanlar hiçbir zaman tek millet sayılamamışlardır.
Öyle ise sayılan bütün bu şartlar bir insan topluluğunun millet olmasına yetmemektedir. Aynı toprak parçası üstünde yaşayan insanların millet olması için ilk şart ortak bir geçmişe kader birliğine ortak bir gelecek hedefine sahip olmaktır. Bu en tutarlı ve geçerli görüştür. Milliyet bağı böylece maddi olmaktan çok manevi bir ilişkidir. Bu görüşü benimseyen Atatürk milleti şöyle tanımlamaktadır: Bir insan topluluğunun millet sayılabilmesi için "zengin bir hatıra mirasına birlikte yaşamak hususunda ortak istekte samimi olmaya sahip olunan mirasın korunmasını birlikte sürdürebilmek konusunda iradelerin ortak bulunmasına gelecekte gerçekleştirilecek programın aynı olmasına birlikte sevinmiş birlikte aynı ümitleri beslemiş olmaya" ihtiyaç vardır işte bu ana şartları taşıyan bir insan topluluğu millet sayılır. Gene Atatürk'e göre bu şartların doğal sonucu ortak milli bir düşünce ideal ve en önemlisi ortak dilin ortaya çıkmasıdır. Gerçi dil birliği millet olmanın baş şartı değildir ama insanları düşünce ruh ve kültür açısından birbirine bağlayan ana dilin pek çok millette tek olduğunu da unutmamak gerekir.
Görülüyor ki Atatürk Türk milletini ırk veya din esası üzerine oturtmamıştır. Zaten akılcı bir yaklaşımla buna imkân da yoktur özellikle Anadolu'daki Türk toplulukları başka ırklarla yüzlerce yıldan beri kaynaşmış durumdadırlar. Anadolu'nun uygarlıkları birbirine bağlayan bir bağ olması bu sonucu doğurmuştur.
Atatürk'ün millet anlayışı akılcı ve insancıldır. Atatürk'e göre bir milleti başka milletlerden ayıran nitelikler vardır. Her millet kendi yetenekleri kültürü ve imkânları çerçevesinde kendini diğerlerine kabul ettirmek ve mutlu yaşamak zorundadır işte bir milletin bireylerinin bu biçimdeki davranışları milliyetçiliktir. Türk milliyetçiliğinin amacı Türk'ün her alanda yükselmesi yücelmesidir.
Atatürk'e göre "asıl olan millettir ilham ve güç kaynağı milletin kendisidir. Bir millet için mutluluk olan bir şey diğer bir millet için felâket olabilir. Aynı sebepler ve şartlar birini mutlu ettiği halde diğerlerini mutsuz kılabilir" öyle ise her millet akıl ve bilim yolu ile yalnız kendi değerlerini ve çıkarlarını bulmalıdır. "Türk milliyetçisi gelişme ve ilerleme yolunda ve uluslararası ilişkilerde bütün çağdaş milletlere paralel olarak onlarla bir uyum içinde yürüyecektir. Ama bunu yaparken Türk milletinin özelliklerini bağımsız kişiliğini koruyacaktır. Türk Milliyetçisi diğer milletlerin hakkına bağımsızlığına saygı gösterecektir. Ancak böylelikle diğer milletlerden de saygı görecektir. Kimsenin yurdunda gözümüz yoktur. Çünkü her milletin yurdu kutsaldır. Türk büyük gücünü ancak haklarına saldırı olduğu zaman kullanacaktır".
Atatürk bütün milletlere saygı duyar ama onların hepsinin üstünde Türk'ü görür. Ona göre "Dünya yüzünde Türk'ten daha büyük ondan daha eski ondan daha temiz bir millet yoktur ve bütün insanlar tarihinde görülmemiştir". Atatürk tarih alanındaki olağanüstü çalışmalarıyla Türk'ün geçmişini aydınlatarak bu görüşe erişmiştir. Böylesine üstün bir milletin yurdu da kutsaldır. Vatan sevgisi milliyetçiliğin önde gelen öğelerindendir; "Vatanımız Türk milletinin eski ve yüksek tarihi ve topraklarının derinliklerinde varlıklarını sürdüren eserleri ile bugünkü yurttur. Vatan hiçbir kayıt ve şart altında ayrılık kabul etmez ve bütündür".
Mademki vatan kutsaldır ve bir bütündür öyle ise "memleketi doğu ve batı diye ikiye ayırmak doğru değildir". Çünkü yurdumuz kutsaldır. "Yurt toprağı sana her şey feda olsun. Kutlu olan sensin. Hepimiz senin için fedaiyiz. Fakat sen Türk milletini ebedi hayatta yaşatmak için feyizli kalacaksın".
Atatürk'ün Türk milliyetçiliği üzerinde bu kadar çok durmasının derin sebepleri vardır. Bu sebepler de gene tarihten kaynaklanmaktadır.
Türklerin dünya tarihine ve uygarlıklara yaptığı üstün hizmetler bilinmektedir. Ama ne yazık ki Türklerin kurduğu en büyük en görkemli
devletlerden Osmanlı İmparatorluğu'nun yapısı tam bir milliyetçilik anlayışının doğmasına imkân vermemiştir.
Osmanlı İmparatorluğu'nda her bakımdan birbirinden farklı çok çeşitli uluslar yaşardı. Bunu biliyoruz. XVIII. yüzyıl sonlarına kadar dünyada milliyet ilkesi pek bilinmiyordu. Gerçi devletler kuran milletler kendi yaşama biçimlerini kültürlerini anlayışlarını geliştiriyor dillerini kullanıyorlardı bağımsızlıklarını koruyorlardı. Ancak bunları belli bir millete bağlı olma bilinci içinde değil belki toplumsal bîr zorunluluk olarak yapıyorlardı. Millete benlik veren milliyetçilik değil din idi. Her millet mensup olduğu dinin buyruklarına ve kalıplarına uyarak yaşıyordu.
XVII. yüzyıldan itibaren Batı'da iyice güçlenen akılcılık aynı zamanda milliyetçiliği doğurmuştur. Batıda çeşitli milletlere mensup olan düşünürler her milletin diğerinden farklı olduğunu görmüşler insanları dinin değil milliyetin ilk planda birbirine bağlamasının akla uygun olduğunu anlamışlardır. Böylece milliyetçilik Batı'da gelişerek siyasal hayata girdi. XVIII. yüzyıl sonunda çıkan Fransız İhtilâl ve onu izleyen büyük inkılâpla milli devlet ve dolayısiyle milliyetçilik hızla bütün dünyaya yayılmaya başladı.
Özellikle çok uluslu devletler için milliyetçilik akımı bir felâketti. Milliyetçilik akımının çok uluslu bir devlet olan Osmanlı İmparatorluğu için önem taşımış imparatorluk sınırlan içinde yaşayan ve Türk olmayan çeşitli uluslar bağımsızlık isteği ile ayaklandılar. Osmanlı devlet adamları buna karşı bir çare aradılar: Din ayrımını kaldırarak ülkede yaşayan herkesi "Osmanlı" ilân ettiler. Ama bu kesin bir çözüm yolu değildi. Milliyetçilik bir büyük akımdı ve bu hareketi böyle bir davranışla önlemek mümkün değildi. Nitekim ülkede yaşayan uluslar birer ikişer ayaklanarak Osmanlı yönetiminden kopuyor kendi milli devletlerini kurarak bağımsızlıklarını ilân ediyorlardı.
Bu durum karşısında bazı Türk düşünürleri milliyetçilik akımının önlenemeyeceğini anlamaya başladılar. Şimdi yapılması gerekli olan elde kalan ve üzerlerinde Türklerin yaşadığı vatan topraklarım yeni milli devletlerin sataşmalarından kurtarmaktı. Hiç değilse bundan sonra Türk vatanına sahip çıkmalıydı. Böylece imparatorluk sınırlan içinde yaşayan çeşitli milletler arasında en son Türklerin milliyetçilik anlayışı doğmuştur. Bu da XX. yüzyıl başlarına denk düşmektedir.
Türk milliyetçiliği doğarken yalnız Türklerin değil bütün Müslümanların tek millet olması gereğini ileri sürenler de çıktı. Ama Müslüman Osmanlı vatandaşı olan Arapların Birinci Dünya Savaşında Hıristiyan düşmanlarımızla iş birliği yaparak bizi arkadan vurmaları milletin dine dayandırılamayacağını çok açık ve acı biçimde göstermiştir.
Atatürk yeni Türk Devleti'ni kurduğu vakit durum bu idi. Bütün millete Türklüğünü anlatmak göstermek bu çok önemli konu üzerinde durmak gerekiyordu. Artık çok uluslu Osmanlı Devleti tarihe karışmıştı. Anadolu'da ve Doğu Trakya'da yalnız Türkler yaşıyordu. Atatürk Lozan Konferansında Türkiye'de yaşayan Rumları Yunanistan'a yollamayı başarmıştı. Engin ve büyük bir tarihe sahip olan Türkler artık Türkiye'de en yüksek oranda çoğunlukta idiler. Milli devlet kurulabilirdi. Bu bölümün başında belirtildiği gibi her millet kendi yücelmesini kendi yetenekleriyle sağlar. Bunun için de katıksız bir milliyetçilik gereklidir.
Atatürk yaşadığı sürece hep Türk milliyetçiliğini geliştirmeye çalışmıştır. "Ne Mutlu Türküm diyene" sözü milletimiz yaşadıkça anlamı yücelecek çok üstün bir görüşün simgesidir.
--------------------------------------------------------------------------------
Atatürk'ün Milliyetçilik ile İlgili Bazı Sözleri
Türkiye Cumhuriyeti'ni kuran Türk halkına Türk milleti denir. (1930)
Diyarbakırlı Vanlı Erzurumlu Trakyalı her bir soyun evlatları ve aynı cevherin damarlarıdır. (1923)
Biz doğrudan doğruya milliyetperveriz ve Türk milliyetçisiyiz. Cumhuriyetimizin dayanağı Türk toplumudur. Bu toplumun fertleri ne kadar Türk kültürü ile dolu olursa o topluma dayanan Cumhuriyet de o kadar kuvvetli olur. (1923)
Biz öyle milliyetçileriz ki bizimle işbirliği yapan bütün milletlere saygı duyarız. Onların milliyetlerinin bütün gereklerini tanırız. Bizim milliyetperverliğimiz her halde bencil ve gururlu bir milliyetperverlik değildir. (1920)
HALKÇILIK
Bir milleti oluşturan çeşitli mesleklerin ve toplumsal grupların içinde bulunan insanlara halk denir. Bu akımdan halkçılık ilkesi hem
cumhuriyetçilik hem de milliyetçilik ilkelerinin zorunlu bir sonucudur.
Atatürk'e göre millet ile halk aslında tek anlama gelmektedir. Halkçılık ise millet içindeki çeşitli insan gruplarının çıkarına ve yararına bir siyaset izlenmesi halkın kendi kendini yönetmeye alıştırılmasıdır.
Halkçılık cumhuriyetçiliğin doğal bir sonucudur denildi ki bu çok doğrudur. Cumhuriyet halkın kendi yöneticilerini kendi içinden seçmesi anlamına gelmektedir. Böylece cumhuriyet rejimi bir halk rejimi olmaktadır.
Aynı biçimde halkçılık milliyetçiliğin de bir sonucudur. Millet halktan oluştuğuna göre milliyetçilik Türk halkının mutluluğu için çalışmak ortak geçmişe ve geleceğe halkla birlikte bağlanmak demektir.
Atatürk daha TBMM açılır açılmaz yeni kurulan devletin bir halk devleti olduğunu belirten pek çok konuşmalar yapmıştır. Artık halk bir kişi tarafından yönetilmemekte kendi kendini yönetmektedir.
Halkçılık ilkesinin uygulanması ayrıca toplumda hiç kimsenin diğerinden üstün olmamasının kanun önünde kesin eşitliğin kabulü anlamına da gelmektedir. Gerçek halkçılıkta hiçbir toplumsal gruba zümreye ayrıcalık tanınmaz. Halk her bakımdan birbirine eşit kimselerden oluşur.
Bugün bazı rejimler halkı yalnız belli bir grup insandan ibaret saymaktadırlar. Bu rejimlerin adı olan halk cumhuriyeti yanıltıcıdır. Çünkü sadece belli bir grup halkın devleti anlamına gelmektedir. Gerçek budur. Ama Atatürkçü halk devletinin uzaktan yakından böyle bir anlam taşımadığı ve belirtmediği hemen söylenmelidir.
Atatürkçü halk devleti Türk halkının tümünü yani Türk milletini kapsamına alır. Böyle bir halkçılık anlayışı gerçek demokrasinin kurulması için gerekli olan ortamı en iyi biçimde hazırlar.
--------------------------------------------------------------------------------
Atatürk'ün Halkçılık'la İlgili Bazı Sözleri
İç siyasetimizde ilkemiz olan halkçılık yani milletin bizzat kendi geleceğine sahip olması esası Anayasamız ile tespit edilmiştir. (1921)
Halkçılık toplum düzenini çalışmaya hukuka dayandırmak isteyen bir toplum istemidir. (1921)
Türkiye Cumhuriyeti halkını ayrı ayrı sınıflardan oluşmuş değil fakat kişisel ve sosyal hayat için işbölümü itibariyle çeşitli mesleklere ayrılmış bir toplum olarak görmek esas prensiplerimizdendir. (1923)
LAİKLİK
Türk ve yabancı bütün bilim adamları Atatürk inkılâbının en önemli öğesi olarak laikliği kabul ederler. Gerçi Türk inkılâbı içinde taşıdığı ilkelerle bir bütündür. Ama bu bütünün dayandığı iki ana temel milliyetçilik ve laiklik öteki ilkeleri sağlamlaştırır.
Laikliğin kısa tanımı daha önce belirlenmişti. Yeniden özetleyecek olursak laiklik; devlet düzeninin ve hukuk kurallarının dine değil akla ve bilime dayandırılmasıdır.
Çok uzun bir zaman hemen hemen bütün insan toplulukları dinlerin koyduğu esaslara göre yönetilmişlerdir. Çünkü insanların akıl ve bilim alanlarında olgunlaşması kolay olmamış uzun bir zaman almıştır. Bu dönemde insanlar kendi akıl ve iradeleri dışında kalan birtakım güçler tarafından yönetildiklerini kabul ederek rahatlamışlardır. Bu sebeple devletlerle özdeşleyen dinler ve din adamları giderek büyük ölçüde güçlenmiş gelişen insan zekisinin önüne engeller koyarak varlıklarını sürdürmeye çalışmışlardır.
Dinler inanç kavramına dayanırlar ister ilkel olsun ister gelişmiş her dinin temeli belli varlıklara ve olgulara tartışmadan inanmaktır insanlar özellikle ölüm gibi en ürkütücü olay karşısında inanç dünyalarını zenginleştirmiş dinsiz yasayamaz duruma gelmişlerdir. İnsanoğlunun evren ve ölüm karşısındaki çaresizliği zengin inanç sistemleri doğurmuştur. Bu çaresizliğe karşı tek sığınılacak yerin din oluşu dinlerin insanları yönetmesi sonucunu vermiştir ilk zamanlar için bu bir zorunluluktu. İnsanlar arasında düzen ve barışı sağlamak için dinin buyruklarına ihtiyaç vardı. Ölümsüzlüğe erişmek isteyen insanları hayatta iyi davranışlara yönlendirmek için dinler hukuk kuralları da koydular ve bu kuralların uygulanmasına titizlik gösterdiler.
Özellikle ileri dinlerin koyduğu baş hukuk kuralları aynı zamanda evrensel ahlâkı da yansıtır. Hiçbir din insanlara erdemsiz yaşamayı hırsızlığı yalancılığı zinayı adam öldürmeyi buyurmaz. Tersine bütün dinler ahlâklı ve erdemli yaşamayı buyururlar. Dinler arasındaki farklılıklar Tanrı ve ibadet anlayışından kaynaklanmaktadır. Böylece her din tek ve üstün gerçeği temsil ettiğini ileri sürdüğünden dinler arasında bir birlik görülmemektedir.
Çok ileri ve üstün bir din olan İslâmlık kısa sürede inanç sistemini birçok millete benimsetmiştîr. Hazreti Muhammed'in ölümünden sonra Müslümanlık hızla gelişti. Büyük İslâm bilginleri ilkçağın akılcı filozoflarını yeniden gün ışığına çıkardılar öyle ki Batılı bilginler bu filozofları Müslümanlardan öğrendiler. Müslümanlık bu akıl çağında büyük aşamalar yaptı. Tanrının insanlara doğru yolu görmesi için akıl verdiğini söyleyen bilginler İslâm dininin ilerlemesinde büyük rol oynamışlardır. Onları destekleyen halifeler de çıkmıştır. Böylece Müslümanlık aşağı yukarı üç yüz yıl Tanrının gösterdiği yolda gelişmiştir. Akla dayanan bu gelişme sırasında İslâm Hukuku da günlük hayata uydurulmuştur. Ne yazık ki bir süre sonra bu gelişme durdu İslâm dünyasında aklın yerini tutucu ve durgun bir inanç kapladı. Bu görüşün sahipleri akıl yolu ile değil sadece inançla yaşamak gerektiğini savunuyorlardı. Bu görüş kısa sürede yaygınlaştı İslâm dini ve hukuku donup kaldı. Buna karşılık akıl yolunu Müslümanlardan öğrenen Batılılar bu esasları geliştirmekteydiler.
İşte Türkler Müslüman oldukları vakit İslâm dünyasında durgunluk başlamıştı. Türkler üstün yetenekleriyle kısa sürede İslâm dünyasına egemen oldular. Çok içten inandıkları Müslümanlığı Hıristiyanlara karşı korudular İslâmlığı Anadolu'ya ve Balkanlar'a yaydılar ama onlar güçlerinin doruğunda iken Batı'da da akıl çağı başlamıştı. Büyük akılcılar bir zamanlar Müslüman bilginlerin dedikleri gibi Tanrının insanlara verdiği en büyük hazine olarak akılı gördüler. Böylece Batı'da bilim ve hukuk akla dayandırılmaya başladı. Burada hemen şunu belirtmekte yarar vardır: Bu büyük akılcı akıma karşı orada da kilise direnmiştir. Ancak bu direnme yeni mezheplerin (Protestanlık) doğmasına yol açmıştır. Bu yüzden Hıristiyan dininin bir bütün olarak akılcılığa karşı durması imkânı kalmadı. Kilise giderek yenilikleri kabul etmeye başladı. Nihayet XVIII. yüzyıl sonunda çıkan Fransız İhtilâli ile laiklik devlet ve hukuk düzenine egemen oldu. Yani devlet dinin etkisinden arıtıldı. Ama ayna zamanda din özgürlüğü de kabul edilerek devletin vatandaşın vicdanına karışmayacağı herkesin inancında serbest olduğu esası konuldu.
Osmanlı Devleti'nin bu gelişmenin dışında kaldığını biliyoruz. Atatürk belki de İslâmlığın parlak çağına dönüş yaparak zamana ve akla uymayan eskiyen hukuk kurallarını bir yana bırakarak devleti laikleştirmiştir. Ama İslâmlığın inanç ve ibadete dayanan kurallarına hiç dokunmamıştır.
Atatürk kesinlikle dinsiz değildi. Şu sözleri söyleyen Atatürk'ün dinsiz olduğu laiklikle dinsizliği getirdiği söylenebilir mi? :"Tanrı birdir büyüktür. Bizim dinimiz en makul (akla uygun) ve tabii (doğal) bir dindir. Ve ancak bundan dolayı da son din olmuştur. Bir dinin tabii olması için akla fenne ilme ve mantığa uyması gerektir. Bizim dinimiz bunlara tamamen uygundur... Ey millet Allah birdir sanı büyüktür. Peygamberimiz Efendimiz Cenabı Hak tarafından insanlara dinin gerçeklerini bildirmeye memur ve elçi olmuştur... İnsanlara feyz ruhu vermiş olan dinimiz akla mantığa gerçeğe tamamen uyuyor. Bu sebeple en mükemmel dindir... Varlık dünyasının bütün kanunlarını yapan Cenab-ı Haktır... Dinime gerçeğin kendisine nasıl inanıyorsam buna da öyle inanıyorum". Atatürk bunlar gibi daha birçok söz söylemiştir.
Atatürk'ün akla uygun bir uygulama istediğini belirten şu sözleri ne derin anlamlar taşımaktadır: "Büyük dinimiz çalışmayanın insanlıkla ilgisi olmadığını bildiriyor. Bazı kimseler modern olmayı kâfir olmak sanıyorlar. Asıl küfür onların bu zannı (düşünce)dır. Bu yanlış yorumu yapanların amacı; İslamların kâfirlere tutsak olmasını istemek değil de nedir?"
"Bizim dinimiz milletimize düşkün miskin ve hor görülmeyi tavsiye etmez. Tam tersi Allah da Peygamber de insanların ve milletlerin yücelik ve şerefini korumalarını buyuruyor... Bizim dinimiz için herkesin elinde bir miyar (ölçüt) vardır. Bu miyar ile hangi şeyin dine uygun olup olmadığını kolayca takdir edebilirsiniz. Hangi şey ki akla mantığa toplumun çıkarlarına uygundur biliniz ki o bizim dinimize de uygundur o şey dinîdir. Eğer bizim dinimiz aklın mantığın uyduğu bir din olmasaydı en mükemmel ve en son din olmazdı".
Görülüyor ki Atatürk bilgisiz ve çıkarcı kimselerin milleti din adına sömürmesine karşıdır. O devlete hukuka ve bilime can verecek kuralların akla mantığa uygun olmasını istemektedir. Atatürk daha 1927 yılında dinin siyaset aracı olarak kullanılmasından doğacak sakıncaları ve çıkar düşkünlerini şöyle anlatmıştır: "Masum halka beş vakit namazdan başka geceleri de namaz kılmayı vaaz etmek ve öğütlemek belki de ömründe hiç namaz kılmamış olan bir politikacı tarafından vâki olursa bu hareketin hedefi anlaşılmaz olur mu?" Atatürk'ün yıllarca önce söylediği bu sözler ne kadar düşündürücüdür.
Laiklik devletin temeli olunca akla dayanan uygulamalarla millet zaman yitirmeden çalışma ve kalkınma imkânı bulur. Devlet vatandaşın inancına karışamaz; daha Önce de belirtildiği gibi inançlar çeşitlidir. Herkesi bir doğrultuda inanca zorlamak olmaz. Bu herşeyden önce demokrasiye aykırıdır. Demokrasi bir özgürlük rejimidir. Bu sebeple demokrasilerde devletin tek bir dini vatandaşlara benimsetmeye çalışması düşünülemez. Bu davranış demokrasi kavramına uymaz. Hem Kur'an "dinde zorlama yoktur" diyor. Bundan başka Kur'an ve Hazreti Muhammed devlet yönetiminde akla dayanılmasını isteyen pek çok buyruklar vermiştir.
Demek ki laiklik vatandaş inancının en sağlam güvencesi oluyor. İnanç özgürlüğü devletçe sağlanıyor. Herkes inancında ve ibadetinde serbesttir. Laikliği resmi politikası dinsizlik olan rejimlerden kesinlikle ayrı tutmak gerekir. O tür rejimlerde devlet dine karşıdır. Vatandaşın dinsiz olarak yetişmesi için gereken her türlü tedbiri alır. Atatürkçü laiklikte ise devlet işlerine karıştırılmaması koşulu ile tam bir din ve inanç özgürlüğü vardır.
Türk Devleti aynı zamanda nüfusumuzun yüzde doksan beşinden fazlasının inanç sahibi Müslüman olduğu gerçeğini de görmüştür. Müslümanların inanç ve ibadet hizmetlerini devlet yüklenmiştir. Din eğitim ve öğretimi yapan kurumlar açılmış buralarda Atatürkçü aydın akılcı laik din adamları yetiştirmeye hız verilmiştir. Hiçbir dönemde Anadolu'da Cumhuriyet dönemindeki kadar cami yapılmamıştır.
Türk milleti ve Devleti varlığını ancak inanç özgürlüğü içinde çağın gereği olan akıl ve bilim kavramlarının yolunda insancıl bir laikliği benimseyerek sürdürebilir. Geriye dönüş mümkün değildir. Böyle bir tutum zamana ayak uyduramamak çağın dışında kalmak olur.
--------------------------------------------------------------------------------
Atatürk'ün Laiklik ile İlgili Bazı Sözleri
Laiklik yalnız din ve dünya işlerinin ayrılması demek değildir. Bütün yurttaşların vicdan ibadet ve din hürriyeti demektir. (1930)
Laiklik asla dinsizlik olmadığı gibi sahte dindarlık ve büyücülükle mücadele kapısını açtığı için gerçek dindarlığın gelişmesi imkanını temin etmiştir. (1930)
Din bir vicdan meselesidir. Herkes vicdanının emrine uymakta serbesttir. Biz dine saygı gösteririz. Düşünüşe ve düşünceye karşı değiliz. Biz sadece din işlerini millet ve devlet işleriyle karıştırmamaya çalışıyor kasıt ve fiile dayanan tutucu hareketlerden sakınıyoruz. (1926)
DEVLETÇİLİK
XX. yüzyılda dünya devletleri daha mutlu yaşamak imkânlarına kavuşmak için üretimi artırma gereğini duydular. Bunun için de başlıca üç yöntemin uygulanmasını öngördüler. Bunları kısaca gözden geçirelim:
Liberal Ekonomi: Bu tür ekonomilerde üretim için gerekli olan sermaye üretim etkinliği ve üretilen malların dağıtımı tümüyle bireylere bırakılmıştır. Liberal ekonomi görüşüne göre ekonomik hayatın kendiliğinden işleyen yasaları vardır: Üretim mallara olan isteğe bağlıdır istek ise üretimin az veya çok olmasını sağlar. Devlet bu kuralları yönlendirmeye karışmamalıdır. Devletin görevi yurdu savunmak eğitim İşlerini düzenlemek adalet dağıtmak gibi alanlarda kalmalıdır. Devlet ekonomik hayata katılırsa az önce belirtilen denge bozulur. Gerekirse devlet ancak büyük bunalımları gidermek için ekonomik hayata girmeli bunalım geçince de gene çekilmelidir. Büyük ekonomik güce sahip olan kapitalist ülkeler liberal görüşü uygulayarak bugüne kadar gelmişlerdir.
Sosyalist Ekonomi: Bu tür görüşü uygulayan ülkelerde hem sermaye hem üretim doğrudan doğruya devletçe sağlanır. Kişilerin üretim araçlarına sahip olmaları yasaktır. Devlet tüm sermayenin sahibidir. Bütün ekonomik hayat devletin öngördüğü biçimde düzenlenir. Malların dağıtımını da devlet yapar. Bazı ülkeler temelde bu görüşü benimsemişlerdir.
Ilımlı Ekonomik Sistemler: Dünyanın hızla değişen şartları hem liberalizmin hem de Sosyalizmin katıksız bir biçimde işleyemeyeceğini göstermiştir. Bu bakımdan liberal rejimlerin bazılarında devlet ekonomik hayata artan ölçüde girerken sosyalist sistemde de yumuşamalar göze çarpmaktadır. Böylece her iki guruptan bazı ülkeler rejimlerinin temelini bozmadan önemli sistem değişikliklerine girmektedirler.
Devletçilik: Atatürk ilkelerinin arasında bulunan devletçilik bir ekonomi siyasetidir. Yukarıda anlatılan rejimlere benzemez. Milli özelliklerimize uyan gerekli kalkınmayı sağlayacak bir model olan devletçiliğin hangi şartlar altında nasıl doğduğu belirtilmişti. Bunun için burada devletçiliği kısaca değerlendireceğiz.
Devletçilik temel anlamıyla devletin ekonomik hayatın içine girmesidir. Ama bu yapılırken sosyalist model benimsenemez. Elinde sermayesi olan vatandaşlar birkaç alan dışında diledikleri biçimde üretime katılabilirler. Devlet bunlara engel olmadığı gibi üstelik gereken tedbirleri alarak işlerini kolaylaştırır kişileri üretim ve ticaret işine özendirir.
Ancak bilindiği gibi hızla sanayileşme cumhuriyetin ilk hedeflerindendi. Büyük temel sanayi kuruluşları yapmak için özel ellerde sermaye yoktu. Bu yüzden devletçilik doğdu. Devlet pek çok sanayi işletmesini kendisi kurdu çalıştırdı ve geliştirdi. Bir yandan da uyguladığı para ve kredi politikası ile özel kişileri başıboş bırakmadı. Böylece devlet ile vatandaş üretim işini birlikte düzenlediler. Bu işbirliği sonucu Türkiye örnek bir ülke durumuna gelmişti. Son araştırmalar Türkiye'nin 1930 yılına kadar uyguladığı devletçilik siyaseti ile en hızlı kalkınan üç ülke arasına girdiğini göstermektedir. 1029 yılında 100 olan Türkiye ve dünya sanayi üretim indeksi 1939'da Türkiye'de 196'ya erişmiştir. Dünya ortalaması İse 119'dur. Bu gelişme tablosunda Türkiye'nin yeri Rusya ve Japonya'dan sonra gelmektedir. Böylece 1927'de 1000 olan milli gelirimiz hızlı nüfus artışına rağmen 1939'da 1625'e yükselmiştir.
Sermayesi olmayan dışarıdan yardım almayan kaynakları sınırlı teknolojisi geri Türkiye'nin 1939 yılına kadar sağladığı bu gelişme Atatürk'ün akılcı ve milliyetçi görüşlerinin bir eseridir. O özel girişimleri desteklerken devleti de ekonomik hayata katmış her iki alan birbirlerini tamamlamışlardır.
İkinci Dünya Savaşı'nın çıkması üzerine bu gelişme durdu. Savaş sonrasında ise devletçilik ilkesi yeniden ve amaca uygun biçimde işletilip ihtiyaçlara göre düzenlenmedi politika aracı yapıldı. Bu yüzden özel alanla devlet alanı arasındaki denge bozuldu ve ekonomik hayata bir karga şa geldi.
Atatürk'ün baş ilkelerinden devletçilik Türkiye'yi ekonomik bakımdan kalkındıracaktır yeter ki gerektiği gibi uygulanabilsin.
--------------------------------------------------------------------------------
Atatürk'ün Devletçilik ile İlgili Bazı Sözleri
Devletçiliğin bizce anlamı şudur: Kişilerin özel teşebbüslerini ve şahsi faaliyetlerini esas tutmak fakat büyük bir milletin ve geniş bir memleketin ihtiyaçlarını ve çok şeylerin yapılmadığını göz önünde tutarak memleket ekonomisini devletin eline almak. (1936)
Prensip olarak devlet ferdin yerine geçmemelidir. Fakat ferdin gelişmesi için genel şartları göz önünde bulundurmalıdır. (1930)
Kesin zaruret olmadıkça piyasalara karışılmaz bununla beraber hiç bir piyasa da başıboş değildir. (1937)
İNKILÂPÇILIK
İnkılâp bir toplumun önemli kurumlarını kısa bir süre içinde değiştirip kendini yenileştirmesi atılımıdır. Tarihte önemli büyük inkılâplar görülmüştür. Atatürk yönetimindeki Türk Milleti de tarihteki en önemli İnkılâplardan birini gerçekleştirmiştir.
Bir toplumda durup dururken inkılâp yapılmaz inkılâpların tarihten gelen büyük sebepleri vardır. Türkler bir zamanlar çağın Önemli devletlerinden birini kurmuşlardı. Bu devlet yüzlerce yıl dünyanın sayılı güçlerinden biri olarak kaldı. Ama Batı'da gelişen akıl ve bilim çağına ayak uyduramadığı için geride kalmaya güçsüzleşmeye başladı. Çok uluslu bir yapıda olduğundan milli bir birlik kuramadı. Devleti kurtarmak isteyenler hep eski düzen ve belli kalıplar içinde değişiklikler yaptılar. Oysa yapıyı değiştirmek gerekti ve bu kaçınılmazdı.
Birinci Dünya Savaşı sonu yenilgi ve parçalanma Atatürk'e Türk milletini bir araya getirip mücadele etme ve yapıyı yenileme düşüncesini ve bunu gerçekleştirme azmini vermiştir. Eski yapıyı yeniden kurmak mümkün olmadığı için ardarda büyük inkılâplar yapılmıştır.
Atatürk'e göre "inkılâp milletin esenliği için halk adına yapıldı". "Yaptığımız ve yapmakta olduğumuz inkılâpların amacı Türkiye Cumhuriyeti halkını tamamen modern ve bütün anlamı ve biçimiyle uygar bir toplumsal heyet durumuna getirmektir". Öyleyse inkılâp modernleşme ve çağdaş uygarlık düzeyine ulaşmak için yapılacaktır. Gerçekten gördüğünüz büyük yenilik hareketleri hep inkılâpçı bir tutum ve davranışla yapılmıştır.
Türk Milleti iyiye doğruya güzele daha fazla yaklaşmak bunlara erişmek için inkılâpçılığa bağlı ve tam bir inkılâpçı olarak kalmalıdır. Öyleyse inkılâpçılık nedir? Atatürk'e göre "gerçek inkılâpçılık onlardır ki ilerleme ve yenileşme inkılâbına sevk etmek istedikleri insanların ruh ve vicdanlarındaki gerçek eğilime nüfuz etmesini bilirler".
Demek ki inkılâpçı ruhlara ve vicdanlara seslenecek insanları bu yolda yönlendirecektir. Atatürk inkılâbını sürdürebilmek inkılâpçı ruh ve yapıyı coşkuyu her zaman duymakla hedefleri belirleyip bu hedeflere ulaşma yolunda çalışmakla olur.
Türk İnkılâbının üstün ve yüce amacını her zaman kavramaya çalışmalıdır. Durmadan ve her zaman yenilik yolunda ileriye doğru gidilecektir işte Atatürk'ün temel ilkelerinden biri de budur. Türk inkılâbının korunması geliştirilmesi ve ilerletilmesi şarttır. Atatürk bundan emindi ve şöyle diyordu: "İnkılâbın hedefini kavramış olanlar daima onu muhafazaya muktedir olacaklardır".
Evet bu özlü sözlerin ışığında bilinçli inkılâpçılık Türk Milletinin geleceği olmalıdır.
--------------------------------------------------------------------------------
Atatürk'ün İnkılâpçılık ile İlgili Bazı Sözleri
Yaptığımız ve yapmakta olduğumuz inkılapların gayesi Türkiye Cumhuriyeti halkını tamamen çağdaş ve bütün anlam ve görünüşüyle uygar bir toplum haline ulaştırmaktır. (1925)
Biz büyük bir inkılap yaptık. Memleketi bir çağdan alıp yeni bir çağa götürdük. (1925)
Ataturk'un en buyuk eseri Turkiye Cumhuriyeti'dir. Bu yeni ve cagdas devleti kuran buyuk onder Turk vataninin ve devletinin bagimsizligina Turk ulusunun ozgurlugune dayali bu genc devletin kurulmasi savasimlarini verdikten sonra "ilelebed payidar olacagini" sonsuza dek yasayacagina inandigi cumhuriyeti gelecegin genc kusaklarina emanet etmistir. Cumhuriyet adini verdigi yeni devletin cagdas demokratik yonetim temeline oturan toplum yapisini da cagdas dunya gorusune gore olusturmustur. Bu yapiyi olusturan cagdas dunya gorusu olan Turk devriminin korunmasi da bu kusaklarin gorevidir.
Ataturk'un "Turk Devrimi" dedigi toplumsal degisme ve olusmanin degismez ilkeleri onun olumunden sonra "Ataturk Ilkeleri" deyimiyle yeni Turkiye'nin yasama felsefesinin ana kaynagi olmustur.
Ataturk ilkeleri Turk devriminin dayandigi temel dusunce ve inanclarin ozudur. Devrimler yeni Turkiye'nin ruhu ilkeler de bu ruhu yasatan gucun kaynagidir. Turk ulusunun cagdaslasmasinin durmadan gelisip surecegi inancini ozetleyen Ataturk Ilkeleri sonsuzluga akip giden ulus varliginin sonsuz dinamizmidir.
1924 ve 1961 Anayasalarinda da acik secik yerini bulan bu ilkeler kaderde ve tasada birlesen bireylerinin ortak mutlulugunu amaclayan ve birbirinden ayrilmaz bir butun olusturan bir ulusal inanc olarak yasayacaktir. Turk ulusu ve gencligi hergun ileriye dogru gelisen atilimlarinda sasmaz bir hedef olarak Ataturk Ilkeleri dogrultusunda inancla yuruyecektir.
ATATURK ILKELERININ OLUSUMU VE BIRBIRIYLE ILISKISI
Ataturk Ilkeleri tarihsel sureci icinde Turk ulusunun ve toplumsal yapisinin gereklerinden cikmis cagdaslasma gereksinimin yarattigi toplumsal ilkelerdir. Kavram ve sozcuk olarak kullanilmaya baslanmasi Turk ulusunun yasam cizgisi surecinde toplumsal vicdanin ozunde sakli birer inanc olarak olaylarin dogal gelisimiyle ortaya cikisindan sonradir.
Ozgurlukculuk Cumhuriyetcilik ve Milliyetcilik yeni devletin kurulmasinda ulusun ozunden kopmus birer yasama ve var olma savasiminin temel ilkeleridir. Halkcilik ve Devrimcilik bagimsizligini kazanmis Turk ulusunun cagdaslasma gereksiniminin yaratici kaynaklaridir. Laiklik ve Devletcilik yeni devletin cagdas bir kimlik kazanmasinin dogal sonucudur. Bariscilik Gercekcilik ve Akilcilik otekilerin hepsinin itici gucu olmus ilkelerin tumunun birbirleriyle kaynasik bir butun olusturmasini saglamistir.
Ozgurlukculuk ilkesi Kurtulus Savasinin iki ana sloganiyle ozetlenebilecek olan "Ya bagimsizlik ya olum" ve "milli misak (ulusal ant)"in ozunu belirler. Kaynagini Turk ulusunun tarihsel niteliklerinden alan bu ilke kurtulus savasi boyunca ulusal direnisin itici gucunu olusturmustur. Ulusal Ant Ataturk tarafindan kaleme alinip 28 Ocak 1920'de kabul edilmisti.
Genc Turkiye devletinin demokratik esaslara dayali ilk yonetim bicimi olan Turkiye Buyuk Millet Meclisi yonetiminin saglam kurallara baglanarak calismasini ongoren "Halkcilik Programi" da 13 Eylul 1920'de yine Ataturk tarafindan meclise verilmisti.
Ataturk Ilkelerinin tumu yeni Turkiye'nin atilimlarina kaynak olarak "dokuz umde" adiyla 8 Nisan 1923'te yine Ataturk tarafindan ortaya atilan programin uygulama eylemlerinin adim adim gerceklestirilmesinde tarihsel sureclerin dogal sonucu olmustur.
Bu ilkeleri bu tarihsel olusum ve gelisimin ana cizgileri olarak anlamak ve birbirini butunleyen bir demet halinde incelemek ve aciklamak gerekir. Bu incelememizde ilkelerin iliskileri ve birbirlerini butunleyisleri ozellikle on planda tutulacaktir.
LAIKLIK
Ataturk ilkeleri arasinda devrimcilik cumhuriyetcilik ve uygarlikcilik ilkeleri ile simsiki iliskili olan laiklik ilkesi yaygin anlatimiyla din ile dunya din ile devlet islerinin ayrilmasini ongoren akilci bir yontemdir.
Laiklik genis anlamiyla cagdaslasmanin dogal bir sonucudur. Din bireylerin diledigi inanci tasimasidir. Nasil bireyleri belli bir inanca zorlamak insan haklarina aykiri ise devleti de belli bir inancin buyrugu altina sokmak cagdas devlet anlayisina aykiridir.
Devlet yonetiminin dinsel kural ve kurumlardan ayrilmasi cagdas Turk toplumunun yuzyillardir bekledigi bir devrim atilimidir. Yalnizca basimevinin ulkeye girmesine engel olup uc yuz yil geciktiren dinsel otoritenin Turk ulusunun cagdisi kalisindaki olumsuz etkisi bile din ile devlet islerinin ayrilmasi icin yeter ve gerek bir kosuldur.
Laiklik ilkesi kimi gerici cevrelerin yorumladiklari gibi dinsizlik anlaminda dusunulmemelidir. Tersine her yurttasi din ve inancinda ozgur birakan temiz ruhlu halkimizi ozellikle koylumuzu kutsal din duygusunu somurerek cikar saglayan guclerin baskisindan kurtaran laiklik ilkesi toplumdaki mezhep farkliligindan ileri gelen karsitlik ve catismalari da onleyen en etkili ve olumlu bir yontem oldu.
Laiklik devlet yonetiminde butun yasalarin kurallarin ve yontemlerin bilimsel ve teknik bulgularla cagdas uygarligin sagladigi verilere ve dunya gereksinmelerine gore yapilmasi ve uygulanmasi ilkesidir.
DEVRIMCILIK
Devrimcilik ilkesi Ataturk ilkeleri arasinda devingenlik eylem ve atilim kavramlarini iclem ve kaplamina almis tek ilkedir.
Ataturk Buyuk Soylevinin sonunda: "Bu aciklamalarimla ulusal yasami sona ermis varsayilan buyuk bir ulusun bagimsizligini nasil kazandigini ve bilim ve teknigin en son esaslarina dayali ulusal ve cagdas bir devleti nasil kurdugunu anlatmaya calistim" diye degindigi cagdas devlet kavramiyla devrimcilik ilkesinin sasmaz isaretini veriyordu.
Cagdas devleti kuran bir ulusun cagdisi niteliklerden kurtulmasi gerekirdi. Iste Turk ulusunun cagdisi niteliklerden kurtulmak cagdaslasmak icin giristigi atilimlarin tumu devrimcilik ilkesinin kapsami icine girer.
Devrim sozcugunun su ya da bu anlama geldigini tartismanin devrimcilik kavraminin anlamini degistirmeye bir yarari yoktur. Devrimcilik Ataturk'un Turk ulusunu cagdaslastirmak icin giristigi eylemlerin tumunun tek ve degismez amacidir.
"Turk ulusunu son yuzyillarda geri birakmis olan kurumlari yikarak yerlerine ulusun en yuksek uygarlik gereklerine gore ilerlemesini saglayacak yeni kurumlari koymus olmaktir" tumcesiyle tanimlamis oldugu devrim atilimlarini gerceklestiren Ataturk "ulusu ve toplumsal ortami hazirlamak" yontemini uygulamistir.
Devrimcilik bu ana yonteme uyarak yalnizca cagdisi kurumlari yikmak yerine cagdaslarini kurmakla yetinmemek ulusu cagdaslasmanin gerektirdigi yeni kurumlara bilimin ve uygarligin kilavuzlugunda cagdas degerlere kavusturmaktir. Bu bakimdan devrimciligi dar anlamda yikip yapmak sinirlari icinde dusunmek onun bicimsel yonunu gormekten ileri gitmeyen bir dar gorusluluktur.
Devrimcilik devrime konu olan eylemlerin turune niteligine gore bir atilim sureci saptamaktir. Ataturk bu sureci saptamakta essiz bir basari gostermistir.
Devrimcilik Ataturk ilkelerinin hemen hemen tumuyle birlesir. Butun ilkelerin ya neden ya da sonuc olarak devrimcilikle simsiki bir ilintisi vardir. Bu bakimdan devrimcilik Ataturk ilkelerinin tumunu gerceklestirmeye korumaya ve yasatmaya kesin kararliliktir.
Devrimcilik gercek anlamiyla "Turkiye Cumhuriyeti halkini butunuyle cagcil ve butun anlam ve bicimiyle uygar bir toplumsal kurul (heyeti ictimaiye) durumuna vardirmaktir." Devrimcilik devrim atilimlarini yalnizca bicimsel yaniyla dondurup yuce anlam ve amacini yitirenlerle savasmaktir. Devrimcilik ulusun ve ulkenin yucelmesi icin surekli caba gostermektir. Cunku "devrimler baslar ama devrimin bitisi diye bir sey yoktur. Baslamak ve bitmemek gerek dogada gerek toplumda devrimin evrimle benzer olan ortak yasasidir."
CUMHURIYETCILIK
Ataturk devriminde cumhuriyetcilik ana ilke ve esas degerdir. Anayasalarimizda oteki Ataturk ilkelerinin yer alisinda dizilis sirasinda en bastadir. Oyle ki anayasamizda degistirilmesi onerilemez maddelerin en basinda gelir. Kisacasi bu ilke anayasanin bagimsiz anamaddesidir.
Cumhuriyetcilik ilkesi boylece devletin bicimini belirleyerek devlet duzen ve yonetiminde kisisellik ve keyfiligin egemen olmasini onleyen en saglam guvencedir.
Ulusal Kurtulus Savasi baslangicindan olumune degin Ataturk halk yonetimini devleti halkin yonetmesini yonetimin halkin eline gecmesini devletin bir halk devleti haline gelmesini savunmustur. Bu bakimdan Cumhuriyetcilik ilkesi halkcilik ilkesiyle birlesir ve "Egemenlik Ulusundur" ozdeyisinde en ozlu anlatimini bulur.
Egemenligin ulus tarafindan kullanilmaya baslandigi 23 Nisan 1920 gununden itibaren ozgurluk ve bagimsizlik savaslarini kazanan Turk ulusu kendi yonetim bicimini belirlemis bu yonetim bicimi ayni zamanda ulus seref ve onurunu kurtarmak icin en guclu arac olmustur. Cumhuriyet yonetimi daha o gunden secmis secmis olan Turk ulusuna seslenen buyuk onder su tumcelerle cumhuriyetin bagimsizligin ayrilmaz parcasi oldugunu vurgulamistir: Bugun ulastigimiz sonuc yuzyillardan beri cekilen ulusal yikimlardan uyanmanin ve bu sevgili vatanin her kosesini sulayan kanlarin karsiligidir. Bu sonucu Turk gencliginin korumasina birakiyorum."
"Ey Turk Gencligi: Birinci odevin Turk bagimsizligini Turk Cumhuriyetini sonsuza degin korumak ve savunmaktir."
Bu sozleri ruhuna ve varligina percinlemis olan Turk ulusu cunhuriyeti dunya durdukca korumaga and icmistir. Cumhuriyetcilik oteki Ataturk ilkeleriyle birlikte ugrunda olumu goze alma inancidir. Cunku demokrasinin esanlamlisi olan Cumhuriyet ulus egemenligini en iyi simgeleyen en yuksek dolayisiyla Turk ulusuna en layik ve onun yuce ruhuna en uygun bir devlet yonetimi bicimidir.
MILLIYETCILIK
Ataturk Ilkeleri arasinda son derece onemli bir ilke olan milliyetcilik akilcilik gercekcilik bariscilik ve cumhuriyetcilik ilkeleriyle butunlesen ve bu ilkelerle celisen yorumlara kapali bir ilkedir.
Milliyetcilik ilkesi ulusal savasimin cikis noktasini olusturmus ve tum tutsak uluslarin kurtulus hareketlerine isik tutmustur.
Ataturk'un turlu demec ve soylevlerinde aciklik kazanmis olan bu ilke Fransiz devriminden sonra dunyaya yayilan ozgurluk dusuncesinin tarihsel gelisimi icinde her ulusun kendi kaderini cizme inancinin dogal bir sonucu olmustur.
Osmanli Imparatorlugunun cokus doneminde ulusallik niteligini yitirmekte olan dilimizin sadelestirilmesi ve dunyaya yayilmis Turk toplumlarinin arastirilip incelenmesi hareketlerinin ortak adi olarak Turkculuk akimi biciminde belirmistir. Zaman zaman butun Turk toplumlarini birlestirmeyi amaclayan Turancilik zaman zaman da Islam Birligi kurmak gibi bir amaca yonelik Islamcilik akimlariyla karistirilmaya baslanmisti.
Bugun anayasamizda da yer alan milliyetcilik kavram bir ilke olarak Turk ulusunun egemenligini kendi iradesine aldigi surec icinde gercek anlamini kazanmistir. Akilci gercekci barisci ve cumhuriyetci bir nitelik aldiktan sonra Ataturk tarafindan "Turk Milliyetciligi" deyimiyle butun aciklik ve kapsamini gercek anlam ve kilavuzlugunu bulmustur. Bugun Ataturk ilkeleri arasinda yer alan milliyetcilik cagdas anlamiyla siyasal ekonomik ve kulturel bir devlet sistemi olmustur.
Milliyetcilik ilkesine gore Turk ulusu buyuk insanlik ailesinin yuksek onurlu bir uyesidir. Bu bakimdan butun insanligi sever; ulusal onur ve cikarlarina dokunulmadikca baska uluslara karsi dusmanlik beslemez ve asilamaz.
Milliyetcilik ilkesi butun cagdas uluslarla uyum icinde yasamakla birlikte Turk toplumsal varliginin ozel karakterini ve baslibasina bagimsiz kimligini sakli tutmayi esas sayar. Bu bakimdan kendi ozune aykiri akimlarin ulkeye girmesini ve yayilmasini istemez.
Ataturk milliyetciligi gerek bagimsiz gerek baska devletlerin uyrugu olarak yasayan butun Turkleri hangi dinden olurlarsa olsunlar derin bir kardeslik duygusuyla candan sevmek ve onlarin refah ve gelismesini candan dilemekle birlikte siyasal sinir olarak Turkiye Cumhuriyeti sinirlarini tanir.
Milliyetcilik ilkesine gore Turkiye Cumhuriyeti icinde Turk dili ile konusan Turk kulturu ile yetisen Turk ulusunun her yonden yukselmesi dusuncesini benimseyen her birey hangi dinden olursa olsun Turk'tur.
Milliyetcilik ilkesini ulusal bilincimize Kurtulus Savasi ile percinleyen guc Turk toplumunu birbirine baglayan en yuce bagin uluscu bag oldugu inancidir. Bu uluscu bagin en ozlu deyisi "Ulusal Birlik Duygusu"dur.
Milliyetcilik ilkesi ozet olarak: "Turk ulusunun yuksek karakterini yorulmaz caliskanligini dogustan gelen zekasini bilime bagliligini guzel sanatlara sevgisini ulusal birlik duygusunu araliksiz olarak ve her turlu arac ve onlemlerle besleyerek gelistirmek"tir.
Milliyetcilik ilkesi Turk ulusunun "butun bireylerini kaderde kivancta ve tasada ortak bir butun halinde ulusal bilinc ve ulkuler cevresinde toplamak" inancidir.
DEVLETCILIK
Anayasamizda da yer alan devletcilik ilkesi tum ulkelerin ortak amaci olan toplumun esenlik ve mutlulugunui saglayici toplumsal ekonomik ve kulturel kalkinmada devletin ustlenmesi gereken gorevleri saptayan bir yontemdir. Genel cizgileri ile ozel girisimin yetki ve gucu disinda kalan ekonomik kalkinma ve orgutlenmeyi devlet eliyle ve araclari ile ggerceklestirmek ilkesidir.
Anayasamizin devletin gorev ve sorumlulukguna biraktigi yerine getirmekle yukumlu oldugu bellibasli gorevleri saptayan maddeleri devletin ulusun bireylerinin ve tumunun esenlik ve mutlulugu ile ulkenin guvenlik ve bagimsizliginin korunmasi esaslarini kapsar.
Genel olarak her devletin temel iki odevi vardir:
a. Ulke icinde guvenligi ve adaleti kurmak ve surdurmek bu suretle yurttaslarin her cesit ozgurluklerinni dokunulmazlik altinda bulundurmak
b. Dis siyasal ve oteki uluslarla iliskileri iyi yoneterek ulkede her cesit savunma guclerini her an hazir tutarak ulusun bagimsizligini guvence altinda tutmak ve bu ugurda baska care kalmazsa silahla savunmaktir.
Denebilir ki devletin olusturulmasinda amac bu iki temel odevin yerine getirilmesini saglamaktir. Cunku bu odevlerin yurttaslarin birey olarak yapmaga guclerinin yetmeyecegi islerdir.
Bunlardan baska devletin ilgilendigi bellibasli isler bayindirlik egitim kultur saglik ve sosyal yardim tarim ticaret ve sanayiye iliskin ekonomik etkinliklerdir.
Tarimla tecimle sanayi ile ekonomik islere devletin girmemesi bireylere birakmasi gerektigi gorusunde bulunan kurama "bireycilik" derler. Ulusun genel ve ortak cikarlarina ait siyasal ve dusunsel islerde oldugu gibi her turlu ekonomik islerin de bireylere birakilmayip devlet tarafindan yapilmasinin daha uygun olacagini savunan kurama da "devletcilik" denir.
Devletin temel iki odevinin yaninda ekonomik amacli odevler dogrudan dogruya devletin zorunlu gorevlerinden gorunmemekle birlikte ana gorevlerinin yerine getirilmesinde etkindirler. Vatandasin guvenligini ve esenligini her seyin basinda dusunmek ve saglamakla yukumlu olan devletin ana gorevlerinin yerine getirilmesinde son derece etkili ekonomik amacli odevleri de bireylere ya da ortakliklara tumuyle birakabilmek icin bu islerin devletin el koymasina ve yardimina gerek kalmadan yurutulecegine devletin temel odevlerini yerine getirmekte guclukler yaratmayacagina guvenmesi gerekir.
Bu gibi islerde bireylerin kurmaya olanak bulamayacaklari genis ve guclu orgutler gerekebilir. Ya da bu gibi islerde yeterince cikar elde edemeyecekleri icin o islerden vazgecerler. Oysa ki o isler ulusca yasamsal bir onem tasiyabilir. Iste devlet onu yapmak zorunda bulunur.
Devletin bireye gore amaci cok farkli bir ozellik tasir. O toplumun ortak cikarini ve ilerlemesini dusunur. Bireyleri ozel cikar hirsindan ne olcude uzaklastirmak olanaklidir dusunulmeye deger.
Anayasamizda da yer alan bu ilkenin ozellikle halkcilik ilkesini butunleyici halkcilik ilkesinin gerceklesmesini saglayacak bir yontem oldugu gozden uzak tutulmamalidir. Bu ilke yuzyillar boyu saglanmis teknik gelismeleri sanayii kisa surede yurtta saglamayi istemekte ona calismakla birlikte bunlari basarmis ulkelerin yaptiklari buyuk yanlisliklara icine dustukleri buyuk zorluklara ve celiskilere ugramamak icin ortaya konmus ve Ataturk tarafindan gerceklestirilmeye baslanmistir. Ataturk ilkeleri arasinda ozel bir yer tutan devletcilik ulus birligini ulus butunlugunu siniflara parcalamamak; bu siniflar arasinda ulus varligini sarsan yipratan catismalara karsitliklara dusmemek amacina yoneliktir.
Devletcilik ilkesi devlet ile bireyin etkinlik alanlarini saptarken ozel ve bireysel ekonomik girisim ve etkinliklere set ceken onlari yok eden bir yontem degil ilke olarak devleti bireyin yerine koymamak fakat bireyin gelismesi icin genel kosullari hazirlamak ve bireyin kisisel etkinligini ekonomik ilerlemenin ana kaynagi olarak gormek anlayisidir.
Kurtulus Savasimiz "birlik ve dayanisma" ile anamalciligin somurgeciligine karsi kazanilmisti. Genc Turkiye Cumhuriyeti de bu birlik ve dayanismayi toplumun gelismesi atilimlarinda gerceklestirmek zorundadir. Nasil cumhuriyet yonetiminin kurulus baslangicinda somurucu anamalci ve isci siniflari yoksa cagdas uygarlik yolundaki gelismelerde de sinif karsitliklarina catismalarina dusmeden toplum yapisinda ekonomik ve kulturel dengeler saglamak da devletciligin amaclari arasindadir. Devletciligin bu anlamda uygulanisi cagimiza ve gelecege uygun ozgun bir girisimdir. Ataturk devletciligi Turk ulusu icin oldugu kadar onun durumunda olan egemenlikleri ozgurlukleri icin savasan anamalci ulkelerin somurulerinden kurtulmak cabasinda olan uluslar icin de toplumsal bir kosul bir gerekirciliktir.
Devletcilik ilkesi dogumu denemesi uygulanmasi ile ulusal; amaci ve gelecegi ile evrenseldir.
HALKCILIK
Devrim Tarihimizde uzerinde duyarlikla titredigimiz 1924 ve 1961 anayasalarinda yer alan halkcilik ilkesi Ataturk ilkeleri arasinda demokrasi ulkusunun temelini olusturmaktadir. Bu ilkenin ana ozelligi ulke yonetiminin ve egemenligin kaynagini halk dedigimiz ulus varliginda bulmaktir. Ataturk'un daha 1920 yilinda meclise sundugu halkcilik programinda halki temsil eden meclisin ulusal egemenligi hangi yontemlerle kullanacagini saptayan esaslar 1937'de anayasamizda devletin temel ilkeleri arasinda yer alan halkcilik adiyla yonetimin demokratik kaynagini saptiyordu.
Egemenligi bir zumre ya da bir aileye baglayan cagdisi bicimlerin yerini alan ve halkin secimle saptadigi bir meclis araciligi ile yonetim ve egemenlik haklarini kullanmasi yonetimi genis anlamda "halkin halk tarafindan halk icin yonetimi" halkciligin ozunu olusturur. Devlet ile yurttas arasindaki karsilikli hak ve odevlerin yerine getirilmesinde duzenleyici kurallari yasalari yapma yetkisini halk egemenliginde taniyan halkcilik ilkesi baslica su ozellikleri kapsar:
Yasalar onunde salt bir esitlik ongoren ve hicbir bireye hicbir aileye hicbir sinifa ayricalik tanimayan bireyler halktandir. Bu nitelikleri tasiyan bireylerin yonetimi ellerinde bulundurmalari halkciligin temel ozelligidir. Bu bakimdan halkcilik:
a. Ulke yonetiminin demokratikligi
b. Herhangi bir birey ve sinifa ulusun genel haklari disinda ayricalik tanimamak
c. Sinif kavgasini kabul etmemek gibi ogelerden olusur.
Halkcilik ilkesi ulusal egemenligi genis halk yiginlarinin ozgur iradesine baglarken oteki ilkelerden soyutlanmadan degerlendirilmelidir. Akilcilik ozgurlukculuk ve uygarlikcilik ilkeleriyle cakisan bir ilke olrak halkin olumlu bilimin ve cagdas uygarligin gereklerine gore egitilmesi yurttaslik bilincinin egitim yolu ile aydinlatilmasi halkciligin temel yontemidir. Turk toplumunun sosyal kulturel ve ekonomik kalkinmasinin temelini olusturan egitim kalkinmasi milliyetcilik ilkesinin de ana eregidir. Bu bakimdan egitim yoluyla aydinlatilmis halk ulusal egemenligin guclenmesi ve demokrasimizin yasamasinda halkcilik ile milliyetcilik ilkelerinin aydinliginda tek ve gercek guvencedir.
BARISCILIK
Ataturk Ilkelerinden akilcilik gercekcilik ve uygarlikcilik ilkeleriyle birlikte degerlendirilmesi ve yorumlanmasi gereken bariscilik ilkesi bugun tum dunyada korunmasina ve yasatilmasina butun uluslarin caba gosterdigi yuce bir insanlik ulkusudur.
Tarih boyunca giristigi turlu savaslarda kahramanliklar yaratan Turk ulusunun insanlik ailesinin onurlu bir uyesi olarak barisi korumada gosterdigi duyarlik ve titizlik Ataturk ilkeleri arasinda bariscilik kavraminin akilciliga ve gercekcilige dayali bir ilke olarak nasil deger kazandiginin bir kanitidir.
"Yurtta baris dunyada baris" ilkesiyle ozetlenebilecek olan bariscilik dunyanin gelecegini dunya uluslarinin anlasarak kardesce gecinmeleri turlu nedenlerle ve etkenlerle birbirinden ayrilmis ve birbirine dusman kesilmis uluslarin aralarinda bir yakinlasma ve kardeslik kurmalarinin mumkun olacagi inancidir. Ancak her ne suretle olursa olsun savas dusuncesini ulkemizden uzak tutarak bariscilik ilkesi ugrunda elimizden geleni yapmak yeterli degildir. Yuce ulusumuzu ve kutsal ulkemizi bir saldiriya ugradigi takdirde bir karis topragi icin kanimizin son damlasina kadar dokmeye hazir ve inancli olmak da barisciligin ayrilmaz kosuludur.
